Батпақ жылантамыры
| Батпақ жылантамыры | ||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||||||||
| Epipactis palustris |
Батпақ жылантамыры (лат. Epipactis palustris) — сүйсіндер тұқымдасының жылантамыр туысына жататын сирек кездесетін, саны қысқарып бара жатқан түр.
Қазақстанның солтүстігінде және шығыс пен оңтүстік тауларында – Алтайдан Батыс Тянь-Шаньға дейін кезедеседі. Республика жерінен тыс Азия мен Еуропада кең таралған. Ылғал, балшықты шалғынарда, қияқөлеңді саз балшықтарда, бұталар арасында және жағалаудағы жапырақты ормандарда өседі. Ұзын жатағай тамырсабағымен және кәдімгі биік сабағымен (70 см-ге дейін), көптеген сопақша жарырақтарымен ерекшеленеді. Ернінің қабыршақ тәрізді бөлігінен бөлінетін шырын, тозаңдандырғыш насекомдарға есірткілік әсер етеді.
Оның ұйықтататын әсерінен (сондықтан «ұйықтатқыш» деп атайды) жабыйы бал аралары мен аралар ұша алмай, тек гүлден гүлге жорғалап қозғалады. Осылай жаппай тозаңдандыруға жетеді, яғни 80 % жеміс береді. Тұқымы жеңіл, ұсақ (әр жемісте 4500-ге дейін). Туыстың ең сәнді өкілдерінің бірі, өте ертеден мәдени өсіріледі.(III ғасырдан бері).
Табиғаттағы саны батпақты жерлердің құрғауынан, өзендердің су тәртібінің бұзылуынан, малдың таптауынан және отаудан қысқарып отыр. Шағын популяциялары Ақсу-Жабағылы қорығы мен «Бурабай» ұлттық паркінде қорғалады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Қазақстан өсімдіктер әлемінің асыл қазынасы. Қазақстан Қызыл кітап беттерінен. Алматы: «Алматыкітап» ЖШС, 2006. – 34 бет.