Бауэр Бағфүрұлы Ақылбаев

Ақылбай- Абай төңірегіндегі әр жақты талантты шәкірттерінің бірі. Оның ақындығымен бірге ән шығаратын комп. өнері, әнші, домбырашы, скрипкашы болған. Қазақтың ескі күйлері: «Азаматқожа», «Бұлаң жігіт», «Бес төре», «Асыр қалша» деген күйлерді, скрипкада Мұқадан үйренген бірнеше орыс музыкасын таратқан. Оның «ішік кидім бұлғыннан кәмшат жаға», «Матай да алыс бірталай жер деген соң» әндері халық арасына кең тараған. Осы күнде бүл екі әннің сөзін біріктіріп айтып жүр. А-дың екінші әні Матай еліне, өзінің інісі Тураштың қайнына күйеу жолдас болып барарында әнші Әлмаған- бет: «Ақыл аға, бір жаңа ән тауып берші»,- дегенде қолма-қол шығарған әні екен. Ақылбайдың жастық, махаббат тақырыбына жазған көптеген өлеңдері болады. 1895 ж. бауыры Әбдірахман өліміне арнайы жоқтау-өлең шығарған. 1904 ж. інісі Мағауия қайтыс болғанда шығарған жоқтауы сақталған.Ақылбайды ақын ретінде танытатын шығармалары-дастандары. Ол 3 дастан жазған: «Дағыстан» («Кәрі Жүсіп»), «Зұлыс», «Жаррах батыр». Соңғы дастаны сақталмаған. «Зұлыс» дастанының алғашқы бір-екі бөлімі ғана белгілі. Бұл дастанның үзіндісі 1924 ж. «Сана» журналының 2-3-санында жарияланған. «Дағыстанның» үзіндісі 1918 ж. «Абай» журналының 5-санында жарық көрді. Ақылбай әкесі әрі ұлы ұстазы Абайдың үлгі-өнегесімен өз заманының саналы азаматы, әдебиет пен өнерге бар ынта-ықыласымен берілген өнерпаз адам болған. Әсіресе, орыс мәдениеті мен орыс әдебиетінен алған үлгі-өнегесі оның ақындық дарынына кең жол ашады. Абай әңгімесін тыңдап қана қоймай, өз бетімен орыс ақындарын оқып, терең түсінетін дәрежеге жетеді. А. С. Пушкин мен М. Ю. Лермонтов Ақылбайдың да сүйікті ақындарына айналған. Ақылбай қазақ әдебиетінде Кавказды тұңғыш жырлаған ақын. Ұстазы Абайдың кеңесімен тау халқының өмірінен «Дағыстан» («Кәрі Жүсіп»), Африкадағы зұлыстар жайынан «Зұлыс» сияқты романтик, дастандар жазып, қазақ әдебиетінде бұл жанрдың жаңа түрін дамытуға үлес қосты. Әкесі Абаймен бірге 1893-94 ж. Семей қаласындағы бастауыш білім беру ісіне қамқорлық жасайтын қоғамның толық мүшесі болды. Сөйтіп, өз тұсында мәдени-ағарту ісіне де қатысқан. Ақылбай бейіті Семей облысы, Абай ауданында, өз қыстауы - Тышқан бұлағының қасында. Абайдың 150 жылдық мерекесін өткізу шараларына сәйкес 1993 ж. Ақылбай бейітінің басына ұлу тастан ескерткіш-мазар тұрғызылды.