Бағдарлама

Бағдарлама (ағылш. software; soft - жұмсақ, ware — өнім; басқаша айтылуы: бағдарламалық жасақтама, бағдарламалық қамтамасыз ету) — компьютердің жұмыс істеуіне арналған компьютер бағдарламалары жиынтығы, ол әдетте компьютердің физикалық бөлігі болған Жабдықтамаға салыстырмалы айтылады. Бағдарламаның екі түрі бар:

• 1) Программалар (computer program), яғни есептеу жүйесі ретіндегі алгоритмдер мен программалар жиынтығы; мәліметтер мен бағдарламалық құжаттарды өңдеу жүйесі. Программа әдетте ақпарат құралдарының қалыпты жұмыс жасауына мүмкіндік береді.
• 2) Қолданбалар (application), мәлім нақты қолдану қажетіне бола пайда болған, жұмыстық қолданбалар, яғни қолданбалы бағдарламалар..

Тарихы

Ең алғашқы бағдарламаны Ада Лавлейс Чарльз Бэббидждың айырымдық машинасына ойлап тапты, алайда ол машина түгелімен жасалып бітпегендіктен Лавлейс ханымның туындысы тек теориялық тұрғыда қалып қойды.

Бағдарлама туралы ең алғашқы теорияны ағылшын математика ғалымы Алан Тьюринг 1936 жылы On computable numbers with an application to the Entscheidungsproblem» эссесінде ұсынған болатын. Алан Тьюринг математикалық модельдегі абстрактты машина ойлап тапқан, Тьюринг машинасы тізбек бойымен орындалып, бір қалыптан екінші қалыпқа ауысып отырады. Бұл машинаның басты идеясы оның математикалық фактіні дәлелдеу, яғни кез-келген алдын ала берілген қалыпты жүйеге тізбектелген қарапайым командаларды жасау арқылы қол жеткізуе болатындығы.

Бағдарлама түрлері

Деңгейлермен көрсетілген: ең үстінде Қолданушы, одан төменде Қолданба, одан төменде Операциялық жүйе, ең төменде Жабдықтама

Нарық және мекемелер

Бағдарлама нарығы бүгінгі әлемдегі ірі фирмалар мен бағларламашылар құрайды. Бұл нарық мол табыс әкелуі-де мүмкін, мысалы: Билл Гейтс Microsoft мекемесінің негізін қалаушысы 2009 жылы әлемнің ең қаражаты көп адам танылды, үлкен мөлшерде өзінің Microsoft Windows және Microsoft Office бағдарлама өнімдері арқылы. Ларри Элисон-да оған ұқсас, өзінің Oracle database бағдарламалық жасақтамасы арқылы үлкен ие болды, әлбетте соңғы уақытта бағдарламалық жасақтама нарығы өте көп специялизацияланудан өтуде.

Коммерциялық-емес мекемелерге Free Software Foundation, GNU Project және Mozilla Foundation кіреді. Бағдарлама стандарттау мекемелері: W3C, IETF бұлар XML, HTML, HTTP және FTP сияқты бағдарлама стандарттарын дамытуда, мақсаты көптеген әр-түрлі мекемелер дамытқан бағдарламалар өзара жұмыс істеу қабілеттігін арттыру болып табылады.

Ірі бағдарламаларын өндірумен айналысатын ірі мекемелердің тізімін Novell, SAP, Symantec, Adobe Systems, және Corel құрайды, одан басқа кіші-гірім мекемелердің бағдарламалық жасақтамалардың жаңа түрлерін дамытуға жаппай ат салысуда.