Бжни бекінісі

Бжни бекінісі — Арменияның Котайк ауданындағы Бжни ауылында орналасқан көне қамал. Ол ауылды екіге бөліп жатқан жартасты қыраттың төбесінде және баурайында орналасқан.^[1]

Зерттеу жұмыстары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

1673 жылы француз Шарден қамалдың әсерлі көлемін, тозығы жеткен ғимараттарды және айналадағы қатал табиғатты сипаттады. 1700 жылы Питтон де Турнефор атты тағы бір табиғат зерттеушісі өз жазбаларында қамал шіркеуі мен бекініс қабырғаларының қирандылары туралы айтты. 1929 жылы бекініс аумағында археологиялық қазба жұмыстары басталып, оның барысында соңғы темір дәуіріне жататын қабірлер табылды. Қаржыландыру жеткіліксіз болғандықтан толыққанды зерттеулер жүргізілмеді, сондықтан бұл жұмыстар әлі аяқталмаған. Табылған жәдігерлер елордалық мұражайда сақтаулы. Ғалымдар Бжни аумағынан ұзын және кең 3 жер асты дәлізін тапты. Олар жартастардың арасынан өтіп, қамалды жақын маңдағы ауылдармен байланыстырды. Дегенмен, байырғы тұрғындардың айтуынша, үңгір шіркеуден Раздан жағалауына апарады, жергілікті тұрғындар сол жерден тамақ пен көмек алып, қажет болса қашып кетті деп мәлімдейді. Жер асты өткелі XIX ғасырға дейін жұмыс істеді, бірақ бізге оның бір бөлігі ғана жетті.^[2] Бекініс салынған жердің өзі, оны табиғат осы үшін жаратқандай. Таулар тізбегі, мөлдір қабырғалары мен ғимараттың ауқымы оны жаулар үшін алынбайтын етіп жасады. Өзінің өмір сүрген ұзақ жылдарында бекініс бірнеше рет жаулап алушылардың шабуылына ұшырады, бірнеше рет қиратылды, бірақ әр жолы қайта қалпына келтірілді. Осы уақытқа дейін көне қирандылардың айналасында көптеген жұмбақтар мен аңыздар бар. Зерттеушілерді, ең алдымен, шіркеудің орналасқан жері таң қалдырады: әдетте таулардағы төбелерде салынған осы құрылымдардың көпшілігінен айырмашылығы, бұл монастырь ойпатта орналасқан, бұл ежелгі уақытта ғибадатхана мен бекіністі жерасты жолы байланыстырады деп болжайды.^[3]

Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ұзақ уақыт бойы Бжни бекінісін X-XI ғасырларда Пехлавуни княздары салған деп есептелді. Дегенмен, 1970 жылдардағы қазба жұмыстары кезінде ескі ғимараттар, атап айтқанда, шіркеулердің қабырғалары, сарай, тұрғын үйлер, су қоймасы және жерасты туннелі табылды. Пехлавуни княздары орта ғасырларда көне бекіністі қалпына келтіріп, оны Армениядағы ең мықты бекіністердің біріне айналдырды. Бекініс қабырғасының жанындағы Раздан өзеніне жасырын өткел бүгінгі күнге дейін сақталған, бірақ қауіпсіздік үшін ол арқылы өтуге болмайды.^[4]

Сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Бекіністің көп бөлігі батыс беткейде орналасқан және оңтүстікке қарай қисық, ал аз бөлігі шығысқа қарай орналасқан. Бекіністің қабырғаларын ауылдың батыс жағынан ғана көруге болады және оларға тармақталған тар қара жолмен оңай жетуге болады. Бжнидегі сыртқы бекініс қабырғаларының бөліктері жақсы сақталған. Дегенмен, үстіртте салыстырмалы түрде нашар күйде қалған шайқастардың бөліктері де бар. Ұзақ уақыт бойы қираған бірнеше құрылыстардың іздері әртүрлі аймақтардағы ойыстарда байқалады. Сондай-ақ 5 ғасырдағы шіркеудің тас іргетасы, әлі күнге дейін жартылай тұрған ортағасырлық құрылым (қазір 2009 жылдан бері қайта салынуда) бар.^[5] Қазіргі уақытта армян католикосын қолдаған төрт шіркеудің бірі ретінде танымал Богородицы (Сурб Аствацацин) шіркеуін көруге болады. Бекініс аумағында да өзіндік аркаларымен ерекшеленетін су қоймасының бір бөлігі, мұнаралардың сынықтары сақталған.

Бүгінде Бжни бекінісі туристік аймақ болып саналмайды, сондықтан оның аумағы абаттандырылмаған.