Библияның соғды тіліндегі аудармалары
Библия бөліктері 9-10 ғасырларда соғды тіліне аударылған[1]. Барлық сақталған қолжазбалар жексенбі және қасиетті күндерде оқуға арналған толық емес христиандық литургиялық мәтіндер. Библияның кез келген бір кітабының толық аудармасы жасалғаны белгісіз, дегенмен C13 деп аталатын мәтін Матфейдың толық Інжілінің[2] үзіндісі болуы мүмкін. Мәтіндердің бірінен басқасы сириялық жазумен жазылған; соғды жазуымен жазылған Забур кітабының бірнеше беті ғана[3].
Бізге жеткен соғды мәтіндерінің ешқайсысы еврей немесе грек түпнұсқасынан аударылған жоқ. Біреуінен басқа барлығы сириялық аудармалардан, көбіне Пешиттадан. Христиандық та, манихейлік те библиялық емес шығармалардың бірқатар соғдыша аудармаларында інжіл үзінділері бар, бірақ олар кездесетін шығармалармен бірге аударылған.
Барлық аман қалған соғды библиялық мәтіндері Шығыстың Шығыс Сирия ғұрыптық шіркеуімен байланысты болған Турфан маңындағы Бұлайық монастырының қирандыларынан табылған. Бір жерден сириялық, орта парсы және парсы тілдеріндегі Киелі кітап мәтіндері табылды. Жергілікті диалекті соғды тілі ерте миссионерлердің диалектісі болған орта парсы тілін бірте-бірте ығыстырып, сол тіл Орталық Азияға тараған сайын парсы тілімен ығыстырылған сияқты. Алайда, соңына қарай Бұлайық монахтарының көпшілігінің бірінші тілі ескі ұйғыр тілі болды.
Інжіл соғды тілінің тірі қалған жалғыз ұрпағы ягноб (жаңа соғды) тіліне аударылған жоқ[4][5].
Қолжазбалар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- Қолжазба C5. Матфей, Лука және Жохан Інжілдерінен үзінділері бар евангелиялық дәрісхана, бірақ Марктан емес.
- Екі тілді соғды-сириялық інжілді дәрістер, олардың аудармасы сөз тіркесін тіркесімен алмастырады[2].
- Қолжазба C13. Бір парақтан екі үзіндіде соғды тілінде де, сирия тілінде де Матфей Інжілінің басындағы мәтін бар[2].
- Қолжазба C23. Екі тілді соғды-сириялық лекция Павелдің хаттарының кітабы[2].
- Екі тілді соғды-сириялық Псалтирь сирия тіліндегі тақырыптары бар. Әр жырдың бірінші тармағы ғана шығады[2].
- Грек жазуымен соғды тіліндегі 33-ші Забурдың үзіндісі[2].
- Соғды жазуындағы бірнеше жырлар[2].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Dickens, Mark The Syriac Bible in Central Asia — Gorgias Press, 2009. — Б. 92–120.
- ↑ a b c d e f g Sims-Williams, Nicholas Bible V: Sogdian Translations of the Bible — Encyclopædia Iranica, 1989. — Б. 207.
- ↑ Barbati, Chiara Syriac into Middle Iranian: A Translation Studies Approach to Sogdian and Pahlavi Manuscripts within the Church of the East — Open Linguistics, 2015. — Б. 444–57.
- ↑ The Bible in Yaghnobi — WorldBibles.org.
- ↑ Language: Yaghnobi — Joshua Project.