Боранбай Қалқаманұлы
Боранбай би Қалқаманұлы (Бибабам)[1](1704 — 1802) — қазақ халқының жоңғар басқыншылығына қарсы соғысына қатысқан батыр, белгілі би, Абылай хан ордасында бас би болған. Найман тайпасы Қаракерей руы Мұрын-Байыс бұтағынан шыққан.[2][3]
Оның көсемдігі мен шешендігі жайлы ел жадында:
|
''Кім ұқпас Наймандағы Боранбайды, Бес байыс Боранбайлап ұрандайды... | 
|
немесе
|
|
''Найманға би Боранбай билік айтып, Артына аруақты болған ұран. Тұсында Абылайдың ақылшы боп, серік болып ордасында қызмет қылған |
|
деген сияқты көптеген өлең-жырлар қалған.
Өмірбаяны
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жас кезінде Түркістанда ескіше оқыған. Тарихи-әдеби деректерде Боранбай мен Қаракерей Қабанбай есімдері қатар жүреді. Ол қазақ хандығының тәуелсіздігі мен ел бірлігі жолында Абылай хан жүргізген саясатты жүзеге асыру ісіне үлкен үлес қосқан. В.В. Вельяминов-Зерновтың еңбектерінде, Кіші жүздің қаза тапқан ханы Әбілқайырдың орнына таққа оның ұлы Нұралыны отырғызуға мұрындық болып, Орынборға барып қайтқан 8 бидің бірі осы Боранбай екені айтылады. Кезінде арғын-найман арасындағы жер дауының әділ шешілуіне ықпал еткен. Боранбай биді Бұқар жырау, Көкбай ақын жырға қосқан.
Әңгіме
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Боранбайдың Мәмбет дейтін, өзі ерке өскен тентек інісі болады. Ол әрбір топ-жиын сайын ұрыс, жанжал шығарып, оның айып-бодауын ағасы төлеп жүреді екен. Бір елдің тойына барар алдында ол інісін шақырып алып: «Сен осы жолы жанжал шығармай тыныш жүр. Мен той тарқаған соң саған ат мінгізіп, шапан жабамын» дейді. мәмбет мақұл деп ағасына уәде береді. Той жанжалсыз өтеді. Мәмбет сыйлы, сыпайы қонақ боп тыныш жүреді. Той тарқайды. Мәмбет ағасына келіп:
- Көке, айтқаныңызды орындадым, ат, шапанымды бер! – дейді. Боранбай:
- Мен саған ат та, шапан да бердім емес пе? – дейді.
- Қайдағы? Қашан?
- Сен түсін. Егер мен саған той алдында ескертпесем, сен тағы жанжал шығарып, елді дүрліктірер едің. Айып төлеп, тағы да шығынданар едің. Ат, шапаның жаныңда қалды емес пе? Бұл менің бергенім емес немене?! – депті. Сонда інісі: «Қап, мұндай айлаңды білгенде көнбес едім. Талай қызыл кеңірдектер кетті-ау бекерге!» - деп, басындағы тымағын жерге бір-ақ ұрыпты.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Даланың дара ділмарлары.-Алматы: ЖШС "Қазақстан" баспа үйі", 2001, - 592 бет. ISBN 5-7667-5647
- ↑ https://e-history.kz/kz/publications/view/2631 Мұрағатталған 31 қаңтардың 2020 жылы.
- ↑ Х.М.Ғабжалилов Қазақ ру-тайпаларының тарихы. Найман — Алматы: Алаш ТЗО, Полиграфкомбинат, 2008. — Т. 10. — 430 б. — 1000 таралым. — ISBN 9965-765-21-09.