Брутто коэффициенті

Брутто коэффициенті — халықтың табиғи өсіп-өнуінің қорытынды көрсеткіші. Брутто коэффициенті ұрпақтар алмасуының ғыл. өлшемі, табиғи өсіп-өнудің барысы мен тәртібінің есебі, бала туудың жас бойынша және жалпылама мөлшері болып табылады. Көбінесе, бала туу жасындағы (15-тен 50-ге дейін) әйелдер санына қатысты есептеледі. Кейде ғылыми дәлдік үшін жалпылама Брутто коэффициентінің орнына бала туу деңгейінің нетто коэффициенті алынады. Мұнда “әйел адам өз орнына қанша қыз баланы дүниеге әкеледі және олардың қаншасы өз анасының жасына дейін жетіп, тағы қанша қыз бала қалдыра алады” деген болжам жасалады. Бірақ ғылыми-практикалық тәжірибе мұндай дәлдікті қажет ете бермейтіндіктен, көбінесе, жалпылама Брутто коэффициенті қолданылады. Қазақстандағы қазақ ұлтының өсіп-өнуі мен өлім-жітімнің көрсеткіштері 1957 жылдан бері үздіксіз қадағаланып келеді. Мысалы, соңғы 40 жылда (1960 — 99 жылдары) жалпы туу коэффициенті 1000 адамға шыққанда 45 промилледен 17-ге дейін қатты кеміді, ал балалар саны бала көтеретін жастағы әйелдер санына шаққанда 7-ден 2-ге дейін күрт кеміген. Халық санақтары (1959, 1979 және 1999 жылы) мен тұрғындарды жыл сайын есепке алу деректері бойынша, республикада нағыз бала көтеретін жастағы (20-дан 30-ға дейін) қазақ әйелдерінің ұрпақ әкелу көрсеткіші 2 — 3 есе азайған.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл. ISBN 5-89800-123-9, II том