Бурқут

Бурқут, баркут — көне түркі тайпасы. “Та’рих-и Қыпшақи” бойынша, Бурқуттың негізгі қонысы орта ғасырдағы Чинги-Тура қаласы болған. Оның ескі жұрты Түмен қаласының маңында. “Та’рих-и Абу-л-Хайр-хани” мен басқа да деректер бойынша, 1428 жылы Жәйтар Жалқын (Житар Жалқын) деген жерде Шығыс Дешті Қыпшақ ханы Жұмадұқ (Шайбани әулетінен) пен оған қарсы көтеріліске шыққан көшпелі тайпалар арасында шайқас болған. Көтеріліс басшыларының қатарында Омар би Бурқуттың аты аталады. Бурқут тайпасы түгел немесе оның бір бөлігі көтерілісшілер жағында болса керек. 1429 — 30 жылы Шығыс Дешті Қыпшаққа хан болғаннан кейін Әбілхайыр Чинги-Тураны басып алған. Оған бағынғандардың ішінде Чинги-Тураның әкімдері Әдәд-би Бурқут пен Кепек Қожа Бурқут бар. Бурқут түгел дерлік Әбілхайырға қараған. “Та’рих-и Абу-л-хайр-хани” бойынша, Омар би Бурқут сол қанаттағы әскерде басшы болыпты, ал “Та’рих-и Қыпшақи” бойынша, Әбілхайыр оған өз әскерінің сол қанатын түгел басқаруға берген. Бурқут билері Әбілхайыр хандығында зор ықпалға ие болса керек. Хорезмге жорық жасау мәселесін шешу үшін 1430 — 31 жылы әскери кеңеске Әбілхайыр шақыртқан беделді басшылардың ішінде Әдәд би Бурқут пен Кепек Қожа Бурқут та болған. “Абдулланаме”, т.б. деректер бойынша, Әбілхайыр ханның бәйбішесі Бурқут тайпасынан екен. Одан 2 ұл — Шаї Будағ сұлтан мен Қожа Мұхаммед туған. 15 — 16 ғасырлар аралығында басқа өзбек тайпаларымен бірге Бурқут тайпасы да Орталық Азияға көшіп, мұндағы саяси оқиғаларға араласты. “Абулфейз хан тарихында” 1723 жылы Аштархан әулетінің соңғы ханы Абулфейздің әскері їезарә қамалын қоршағанда оған Бурқут тайпасы көмекке келгені, оның көсемі Сарығ би Бурқут болғаны айтылады. Кейін Орталық Азиядағы Бурқут тайпасы қазіргі өзбек халқының құрамына енді.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”, ||-том