Бұқаралық қоғам теориясы

«Бұқаралық қоғам» теориясы – бұқараның рөлі жайлы әлеуметтік-философиялық, тарихи, саяси және саяси-психологиялық тұжырымдарды қарастыратын жалпы бағыт.

«Бұқаралық қоғам» теориясының авторлары «бұқара» ұғымын психологиядан алды. Онда ол белгілі бір жағдайларға қатысты жиналған адамдар мен олардың ырықсыз мінез-құлқын бақылаудан пайда болған еді. Барлық дерлік «Бұқаралық қоғам» теориясында адамдар «әлеуметтік машинаның» бөлігі болып, айырмашылықтары тегістеліп, кететін әлеуметтік құрылымды «бұқаралық» деп есептеді. «Бұқаралық қоғам» теорияның қайнар көздері – сословиелік артықшылықтарын жоғалтып, патриархалды өмір салтын жоқтаушы аристократияның тарапынан капитализмді сынға алуынан туды (Э.Берк, Ж. де Местр, ХІХ ғасырдағы Германия мен Францияның консервативті романтикасы). Бұқаралық қоғам бұдан кейін де индустрализация мен урбанизацияның болмай қоймас салдары ретінде қарастырылды.

«Бұқаралық қоғам» теориясының негізін қалаушы Ф.Ницшенің пікірінше, бұдан былай барлық қатардағының алдында бас иетін «бұқара» қоғамда басты рөлді атқарады. Ол жайлы Г.Лебон мен Г.Тард та жазды. «Бұқаралық қоғам» теориясының алғашқы біртұтас нұсқасы Х.Ортега-и-Гассеттің еңбектерінде қарастырылған «аристократиялық» немесе консервативті нұсқа болды. «Жақсылықты білмейтін бұқара» жақсы-жайсаңның соңынан ергеннің орнына, билеуге еш қабілеті болмаса да игі жақсы, бекзаттарды өзіндік дәстүрлі салаларынан – саясат пен мәдениеттен ысырып, «билікке ұмтылады». ХХ ғасырдағы апаттардың негізгі себептері осында жатыр. 1940-60 жылдары «Бұқаралық қоғам» теориясы ның екі негізгі нұсқасы пайда болды: либералды-сыншы (К.Маннгейм, Д.Рисмен, Э.Фромм) және солшылрадикалды (Р.Миллс). Олардың сындарының өткірлігі бюрократизация мен билікті орталықтандыруға, қоғамдағы мемлекеттік-монополиялық ұйымдардың тарапынан жеке тұлғаны бақылауды күшейтуге, адамдарды бөлшектеуге қарсы бағытталды. 1970-жылдары Д.Белл мен Э.Шиллз «Бұқаралық қоғам» теориясын «шектен тыс сыншыл» деп атап, оны қайта құруға ресми идеология арнасына бұруға күш салды.