Бәңгілер

Бәңгілер
	; Laothoe amurensis
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Жануарлар;
Жамағаты:	Буын аяқтылар;
Табы:	Бұнақденелер;
Сабы:	Көбелектер;
Тұқымдасы:	Sphingidae;
Екі-есімді атауы
	Sphingidae; Latreille, 1802

Бәңгі көбелектер тұқымдасына (лат. Sphingidae) 1000-нан аса түрі бар ерекше ымырт көбелектері жатады.

Биологиялық сипаттама[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қонып отырған бәңгіні барынша ірі шылымтәріздес денесі мен қанатынан байқауға болады. Оның алдыңғы қанаты тар және ұзын, артқы қанаты қысқа және кең болып келеді.

Ал қанат қаққан бәңгіні колибримен шатастырып алып жатады. Басқа көбелектен гөрі Бәңгілер шымшыққа ұқсайтыны қызық. Бәңгілер өте жылдам самғайды, тіпті жылдамдықтары 54 км/сағатқа дейін жетеді. Бұл кезде қанаттарын жылдам қағатыны соншалық, алуан реңмен араласып, жеңіл дыбыс шығарады. Гулге ұшып жеткен бәңгі ауада қалықтап тұрып, ұзын тұмсығын оның түбіне дейін сүңгітеді. Ұзын түтікпен хош иісті темекі, шырайгүл, меңдуананың нәрін сорып алады. Әдетте бәңгілер тозаңдандыратын гүлдердің иісі тунде ерекше аңқып тұрады.

Бәңгілер арасында талғамен боялған ірі түрлері аз емес. Олардың бірі Олеандр бәңгісі, қанатын жайғанда 10 см-ге дейін жетеді. Мадагаскарда гүлінің тереңдігі 20 см-ге жететін орхидея табылған кезде, Чарлз Дарвин оны ұзын тұмсықты бәңгі тозаңдандырған деген жорамал айтты. Мұндай көбелек 1903 жылы ашылды. Бұл көбелек Африкада, Жерорта теңізінде, Иранда, Ауғанстанда кең таралған, бірақ кейде жазды күні солтүстікке сапар шегіп, Ресейдің орта белдеуінде де ұшырасып қалады. Тұрақты мекені Каваказдың Қара теңіз жағалауы, мұнда жерорта теңізі олеандрларының көшеттері егілген (олардың жапырақтары жұлдыз құрттарының жеңсік асы болып саналады). Олеандр бәңгісінің ірі жұлдызқұрттарының дене ұштарында мүйіз түріндегі тығыз бездер өседі. Олар ірі ақтаңдақ- «көзшелері» бар денесін көтере ісініп дұшпандарын үркітеді.

Ірі бәңгі «Өлі бас » осылай аталуының арқасында қу бас пен айқасқан сүйектерді еске салатын сурет орналасқан. Көптеген халықтар осы көбелекке қатысты ырым - тыйымдар шығарып, оны бақытсыздық нышанына балайды. Бұл ащы дауыс шығара алатын бірден бір көбелек. Ол тек қанатымен гуілдеп қана қоймайды, сонымен бірге шиқылдайды да. Жаңадан туған араның аналығы шығаратын дыбысқа ұқсас бұл шиқылға елігіп, бәңгі омартаға адасып кіріп кетеді. Гүл шіресінен бөлек, ол балға да құмар, жүздеген ара ұясынан балды құныға сорады. Бәңгінің көшпелі жәндік екендігі де қызықты: Еуропаның оңтүстігінде дүние есігін ашқан көбелектер Қола түбегіне дейін ұшып жетеді.

Smerinthinae тұқымдас тармағы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

LaothoeFabricius, 1807
- Laothoe amurensis (Staudinger, 1892)
- Laothoe populi (Linnaeus, 1758)
Smerinthus Latreille, (1802)
- Smerinthus ocellata Linnaeus, 1758
- Smerinthus caecus
Marumba Moore, (1882)
- Marumba quercus (Denis & Schiffermüller, 1775)
- Marumba gaschkewitschii (Bremer & Grey, [1852])
Mimas Hübner, (1819)
- Mimas tiliae (Linnaeus, 1758)
- Mimas christophi (Staudinger, 1887)
Callambulyx Rothschild & Jordan, 1903
- Callambulyx tatarinovii (Bremer et Grey, 1852)
- Callambulyx poecilus
Dolbina Staudinger, 1887
- Dolbina elegans
- Dolbina tancrei Staudinger, 1887
Akbesia Rothschild & Jordan, 1903
- Akbesia davidi
Clanis
- Clanis undulosa
- Clanis schwartzi

Sphinginae тұқымдас тармағы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Sphinx Linnaeus, 1758
- Sphinx ligustri Linnaeus, 1758
- Sphinx pinastri Linnaeus, 1758
Agrius Hübner, (1819)
- Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758)
Acherontia [Laspeyres], 1809
- Acherontia atropos (Linnaeus, 1758)
- Acherontia lachesis

Macroglossinae тұқымдас тармағы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

HemarisDalman, 1816
- Hemaris fuciformis (Linnaeus, 1758)
- Hemaris tityusLinnaeus, 1758
- Hemaris thysbe
- Hemaris croatica
ProserpinusHübner, (1819)
- Proserpinus proserpina (Pallas, 1772)
SphingonaepiopsisWallengren, 1858
- Sphingonaepiopsis gorgoniades
Rethera Rothschild & Jordan, 1903
- Rethera komarovi (Christoph, 1885)
DaphnisHübner, (1819)
- Daphnis nerii (Linnaeus, 1758)
ClarinaTutt, 1903
- Clarina kotschyi
AcosmeryxBoisduval, (1875)
- Acosmeryx naga (Moore, 1857)
Macroglossum Scopoli, 1777
- Macroglossum stellatarum Linnaeus, 1758
- Macroglossum gyrans
Hyles Hübner (1819)
- Hyles euphorbiae (Linnaeus, 1758)
- Hyles galii Rottemburg, 1775
- Hyles livornicaEsper, 1780
- Hyles vespertilio (Esper, 1780)
- Hyles hippophaes
- Hyles nicaea
Deilephila Laspeyres, 1809
- Deilephila elpenor (Linnaeus, 1758)
- Deilephila porcellus (Linnaeus, 1758)
HippotionHübner, (1819)
- Hippotion celerio (Linnaeus, 1758)
Theretra Hübner, (1819)
- Theretra clotho
- Theretra alecto
Euchloron Boisduval, 1875
- Euchloron megaera (Linnaeus, 1758)