Генерал

Генерал (лат. generalіs — жалпы, ортақ, бас басшы) — қарулы күштерде, арнайы қауіпсіздік органдары мен прокуратура қызметінде, төтенше жағдайлар министрлігінде, жоғары офицерлік құрамындағы әскери қызметкерлерге берілетін атақ (шен).

1992 жылы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде Генерал-майор, Генерал-лейтенант, Генерал-полковник, армия генералы атақтары бекітілді. ҚР Президентінің жарлығымен тұңғыш армия генералы атағы Кеңес Одағының Батыры, Халық қаһарманы Сағадат Қожахметұлы Нұрмағамбетовке берілді. Екінші армия генералы атағын екі дүркін қорғаныс министрі қызметін атқарған Мұхтар Алтынбаев болды.

Генерал және адмирал деген атақ ең тәжірибелі, әскери және саяси дайындығы мол, әскерлерге басшылық етуде шеберлік пен біліктілік көрсеткен офицерлерге беріледі.

Тарихы

Генерал шені алғаш рет Францияда басқа шендерге префикс түрінде пайда болды (capitaine-generale, colonel-general). XVI ғасырдан бастап Францияда ерекше атақ ретінде қолданылып келеді.

Генерал шені тұңғыш рет Францияда 16 ғасырда, Ресейде 17 ғасырдың аяқ кезінде қолданыла бастады. І Петр генерал атағын жоғары дәрежедегі әскери қызметкерлердің лауазымына қосымша ретінде (Генерал-фельдмаршал, Генерал-аншеф, Генерал-аудитер) енгізді. Жалпы генерал атаулары әр елде әр түрлі аталады (мысалы, Генерал-адьютант, Генерал-капитан, Генерал-инспектор, Генерал-губернатор, Генерал-интендант, Генерал-квартимейстер, т.б.). Кеңестер Одағында 1940 ж. мамыр айында Генерал-майор, Генерал-лейтенант, Генерал-полковник, армия генералы атақтары бекітілді, әрі Қарулы Күштердің түрі мен әскери ерекшеліктері қосымша аталды (мыс., авиация генерал-майоры, артиллерия генерал-лейтенанты).

Қазақстан

Қазақ тарихындағы генералдар

Ресей Империясында

• Жәңгір-хан Бөкеев 1840 жылы император Николай I тапсырды.
• Баймұхамед Айшуақов
• Мұхамеджан Баймұхамедов
• Ғұбайдолла Жәңгіров - қазақтан шыққан тұңғыш кавалерия генералы (1878 жылы генерал-майор, 1888 жылы генерал-лейтенант, 1894 жылы кавалерия-генералы).
• Сабыр Сарғожин

КСРО кезеңінде

• Шәкір Жексенбаев - КСРО тарихында қазақтан шыққан ең алғашқы генерал (1943)
• Сабыр Рахымов (1943)
• Нұрлы Байкенов (1962 ж, генерал-майор)
• Сағадат Нұрмағанбетов (1964 ж, генерал-майор)
• Камал Бошаев (1965 ж, генерал-майор)
• Самұрат Сыртанов (1968 ж, генерал-майор),
• Баһадүрбек Байтасов (1972 ж, генерал-майор)
• Есет Әлібеков (1978 ж, генерал-лейтанант)
• Жансен Кереев (1979 ж, генерал-лейтанант)
• Болат Есмамбетов (1980 ж, генерал-майор)
• Жармұхамед Қойшыбаев (1984 ж, генерал-майор)

Мемлекеттік Қауіпсіздік Комитеті

• Закаш Камалиденұлы Камалиденов
• Болат Абдрахманұлы Баекенов

Шетелдегі қазақ генералдары

• Жайсанып Мүдәрісұлы (1944) Моңғолия
• Дәлелхан Сүгірбай (1947) Қытай, Алтай аймағының генерал-губернаторы
• Жекей Қалидолдаұлы (2007)
• Мәлік Мұқайұлы Жұмағұлов (2006) Қырғызстан

• Николай (Қайыргелді) Майданов - Кеңес Одағының және Ресей Федерациясының батыры
• Серік Сұлтанғабиев - Ресей Федерациясының батыры

Қазақстан Республикасы

• Тұңғыш әйел генерал - Сәуле Айтбаева (2013) Прокурор.
• Қаиырбек Сулейменов
• Қалмұханбет Қасымов
• Бахытжан Ертаев
• Нұрлан Жоламанов
• Уәли Еламанов
• Сәбит Тауланов
• Хайретдин Расқалиев
• Қажығали Мұқатов

Бүгінгі Қазақстандағы генералдар саны

2025 жылы мамыр айында Қарулы күштер санатында 40 генерал, оның ішінде 1 генерал-полковник, 9 генерал-лейтенант, 30 генерал-майор бар екені хабарланды. 2024 жылы 7 адам генерал атанса, 2025 жылдың басында 5 генерал мен 1 вице-адмирал атағы берілген.

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінде 11 қызметкердің генерал шені бар, сондай-ақ төрт қызметкер отставкада.

Төтенше жағдайлар министрлігінде жоғары басшы құрамнан бес қызметкер қызмет етеді. Тағы 15 генерал 1992-2024 жылдар аралығында зейнетке шыққан.

Прокуратура органдарында 28 қолданыстағы мемлекеттік әділет кеңесшісі (генерал шеніне сәйкес келеді) және 57 отставкадағы кеңесші бар. Қаржылық мониторинг агенттігінде 2022-2024 жылдар аралығында генерал-майор шені берілген 10 басшы қызмет етеді.

2024 жылы

• Қайрат Дәуітов,
• Төлеужан Жүнісов,
• Аян Есжанов
• Бауыржан Ибатулин,
• Ержан Ибраев,
• Бекайдар Қазкеев,
• Павел Поливанов
• Авиация генерал-майоры Ержан Нильдибаев алды.
• Ұлттық қауіпсіздік қызметінің генерал-майоры арнайы атағы Нұржан Бекжановқа, Марат Жұмабаевқа, Алмас Наймантаевқа берілді.
• Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің генерал-майоры атағын Саян Ахметжанов, Мақсат Жебегенов, Ұлан Сарқұлов алды.
• Экономикалық тергеу қызметінің генерал-майоры атағын Данияр Әлиев, Еркебұлан Асанбаев, Нұржан Исмағұлов алды.
• Полиция генерал-майоры атағын Айдын Қабдулдинов, Айдос Рысбаев, Нұрхат Оразбаев алды.
• Сонымен қатар, ең алғашқы генерал шеніне сәйкес келетін 3-сыныпты мемлекеттік әділет кеңесшісі сыныптық шенін Берік Әбілов, Ғалымжан Қойгелдиев, Ерлан Өтегенов алды.

2025 жылы генерал шенін алған қызметкерлер

Қорғаныс министрлігі:

• Вице-адмирал: Бурамбаев Серік Жақсығалиұлы
• Генерал-майорлар:
• Довганюк Анатолий Андреевич
• Исабеков Алмас Тынышбекұлы
• Камалов Рамиль Фаткулұлы
• Манап Дәурен Мұхтарханұлы
• Маралов Жеңіс Мұхамедқалиұлы

Ұлттық қауіпсіздік комитеті:

• Бартенев Денис Валерьевич
• Ибраев Рустам Жиянұлы
• Құсайынов Нұржан Маратұлы
• Сауранбаев Саят Әбуғалиұлы
• Тоқтамысов Асхат Байбатырұлы

Мемлекеттік күзет қызметі:

• Генерал-майор: Төреханов Роман Алмаханұлы

Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет:

• Мақажанов Ернар Әбсейітұлы
• Рахимов Арман Тастемірұлы

Экономикалық тергеу қызметі:

• Әбдіханов Қуат Аманбекұлы
• Югай Андрей Анатольевич

Ішкі істер министрлігі:

• Аленов Бауыржан Төлегенұлы
• Әлиев Қайыркен Жетпісбайұлы
• Аяғанов Сағындық Күзембайұлы
• Құсайынов Сарқытбай Зәкірұлы
• Сұлтанбаев Қайсар Әбілекұлы

Прокуратура органдары:

3-сыныпты мемлекеттік әділет кеңесшісі:

• Ақылбеков Дәулет Ертайұлы
• Басшыбаев Мәдияр Бекеұлы
• Кәріпбеков Серік Ақмырзаұлы
• Садырбеков Ғабит Амангелдіұлы

Әлем елдеріндегі генералдар нышандары

• 
  Швеция. Құрлық әскерлері
• 
  Мексика армясы, Құрлықтық күштер
• 
  Нидерланд королдігі құрлықтық күштері
• 
  Италия құрлықтық армясы
• 
  Эстония ӘӘК