Дыбыстың энергиясы
Дыбыс - бұл вакуумда орын ауыстыра алмайтын және өзі таралуы үшін ортаны қажет ететін серпімді энергия (серпімді толқындар). Дыбыс толқындары бір орыннан екінші орынға діріл тудырған ішінара өзара әсерлесу көмегімен таралады. Олар тоғанға лақтырылған тастың әсерінен пайда болған толқындар сияқты дыбыс шығарушы көзден кез келген бағытта тарала алады. Олар неғұрлым алыс арақашықтыққа таралған сайын әлсірей бастайды.
Дыбыс энергиясының сипаттамалары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дыбыстың қаттылығы - бұл құлақ сезетін (қабылдайтын) дыбыс энергиясының мөлшері. Дыбыс қаттылығы негізінен дыбыстық қысымға, амплитудаға, дыбыс тербелісінің жиілігіне тәуелді болады. Дыбыстың қаттылығы фонмен өлшенеді. Дыбыстың жылдамдығы өзі таралатын ортаға байланысты. Дыбыс тығыз ортада жылдам, сұйықтарда оған қарағанда баяуырақ және газ тәрізді ортада одан да баяу таралады. Темір арқылы дыбыс таралғанда оның жылдамдығы секундына 5 950 метрге тең болады, дистилденген суда суда секундына 1 497 метр және оттегіде секундына 316 метр жылдамдықпен таралады.
Дыбыс энергиясының қасиеттері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дыбыс амплитудамен, жиілікпен, толқын ұзындығымен, биіктікпен және жылдамдықпен анықталады. Амплитуда - дыбыс қаттылығының және дыбыс пен музыканың әлсіреуінің өлшемі. Жиілік - бұл бірлік уақыт ішінде жасалатын толық циклдер санына тең периодты процесті сипаттайтын физикалық шама. Ол Герцпен өлшенеді. Бір Герц бір секундтағы толық тербеліске тең. Толқын ұзындығы - бұл бірдей фазада тербелетін, бір-біріне жақын орналасқан екі нүктенің арасындағы арақашықтық. Дыбыс биіктігі - бұл әсіресе музыкалық тондарға қатысты дыбыстың қасиеті. Дыбыс биіктігі жиілікке және нотаның толқындық ұзындығына тәуелді.
Дыбыс энергиясын пайдалану[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Адамдар, жануарлар, құстар және жәндіктер дыбыстың көмегімен тілдеседі, қарым қатынас жасайды. Дыбыстарды зерттеу әр түрлі ғылыми және медициналық тәжірибелерде өте тиімді болды. Дыбыс энергиясын әр түрлі мақсаттарда қолдануға мүмкіндіктер ашылды.
Гидролокатор[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Гидролокатор немесе «дыбыстық навигация және қашықтықты өлшеу» - акустикалық сәуле шығару арқылы су астындағы объектілерді дыбыспен табу құралы. Гидролокаторда денелерді табу үшін жаңғырық пайдаланылады. Гидролокаторлар дыбыс толқындар жақын маңдағы айналасына жібереді, олар жақындағы заттарға соғылады. Соғылған толқындар гидролокаторға кері қайтады, нәтижесінде гидролокатор дененің түрін, оған дейінгі арақашықтықты және қозғалысының бағытын анықтай алады.
Ультрадыбыс[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ультрадыбыс - жоғарғы жиілікті дыбыс толқындары. Ультрадыбыстар жиілігі 14 килогерцтен жоғары болатын тербеліс кезінде шығарылады, сондықтан сұйықтың және қатты дененің ішіне жиілігі төмен дыбыстарға қарағанда жеңіл енеді. Біздің денеміздің терісіне ультрадыбыстық толқындар соғылған кезде кері тебіледі. Бұл дыбыстық жаңғырық одан кейін эхограмма деп аталатын кескінге түрленеді. Ультрасонография - дәрігерлерге хирургиялық араласусыз біздің ішкі ағзаларымыздың кескінін алуға мүмкіндік береді.
Инфрадыбыстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Инфрадыбыстар - төмен жиілікті дыбыстар. Адамның құлағы инфрадыбысты естімейді. Дыбыстар 25 Герц жиіліктен төмен жиілікпен тербеледі. Бұл дыбыстарды адам құлағы қабылдамаса да, олар белгілі бір дәрежеде адам организмінде әсер етеді.
Дыбыстық айналар[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Дыбыстық айналар - дыбысты табу үшін қолданылатын жабдықтар. Бұл жабдықтарды бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде әскери мақсатта пайдаланды. Дыбыстық айналар жақындап қалған жау ұшақтарын анықтау үшін олардың дыбыстық толқындарын жинау мақсатында қолданды. Қазіргі кезде дыбыстық айналар спорттық жарыстар кезінде тренерлердің және спортшылардың дауысын күшейту үшін қолданылады. Дыбыстық айналар акустикалық айналар ретінде де таныс: «бетон тәрелкелер және тостағандар» немесе «тыңшы құлақтар».
Сен білесің бе?[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жарқанаттар және киттер өз қоректерін немесе өздерінің жемтіктерінің орнын затқа немесе қорек көзіне соғылғаннан кейін жаңғырық ретінде шағылып қайтып келетін дыбыс толқындарын шығару арқылы табады.