Дыбыс заңдары
Дыбыс заңдары – белгілі бір тілдегң фонетикалық құбылыстардың пайда болуы себебін, мезгілін, оның тілдегі орнын анықтайтын ережелер. Дыбыс заңдары жайында ғылыми пікірлер әр түрлі. Ол пікірлердің негізгі арқауы мынау: тілдегі бақалған фонетикалық құбылысты жан-жақты ешбір қалтқысыз түсіндіріп беретін таза дыбыс заңының болуын ғалымдардың бірқатары мойындады, бірақ басқалары бұл пікірмен келіспейді. Дегенмен дыбыс заңдарының тарихи фонетика үшін пайдалы екенін ешкім жоққа шығармайды. Сөз ішіндегі дыбыстық өзгерістерді түгелдей қамтып, сол өзгерістердің себебін, алғы шартын фонетикалық тұрғыдан түсіндіріп береліктей дыбыс заңы әлі жоқ. Мысалы, қазақ тілінде «қ,к,п дыбыстарының біріне біткен сөздерге жалғанатын өосымшаның бас дыбысы дауысты болса, бұл үшеуі ұяңдайды» деген ереже бар. Көп жағдайда бұл ереже дұрыс та, алайдда бұл ережеге бағынбайтын сөздерде баршылық. Мысалға, қазақы, еркі, қаупі т.б. Сингармонизмзаңына бағынбайтын фонетикалық өзгерістерді де кездестіреміз. Мысалы, арбакеш, сәқой, т.б. Дыбыс заңдары тек тілдің фонемалар құрамында болатын өзгерістерді ғана жан-жақты қамти алады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
М.Қ.Қаратаев, Қазақ совет энцеклопедиясы. 4 том. 672 бет.