Едіге тауындағы тас мүсіндер

Едіге тауындағы тас мүсіндер - Ұлытау төңірегіндегі тарихи екі дәуірді қамтитын тас мүміндер тобы. Қарағанды обл. Ұлытау сілемі, Едіге тауының етегіндегі Қорғантас ауылынан оңтүстікке қарай 5 км жерде орналасқан. 1946-60 жылдарда Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы зерттеген. Мұндағы 12 ғұрыптық қоршаулар мен обалар солтүстіктен оңтүстікке дейін тізбектеле салынған. Түркі қағанат заманының (6-7 ғ.) ескерткіштері әдеттегідей қырынан қойылған үлкен тақташалардан төртбұрыш немесе шаршы түрінде жасалған. Бұлардың кішілерінің аумагы 1.8х2 м, үлкендері 5.9х6 м-дей. Бетімен күншығысқа қараған тас мүсіндер қоршаулардың шығыс іргесінде тұр, одан әрі балбалдар тізбегі жалғасады. Ең кіші тізбектің ұзындығы 5м, ең үлкені 250 м-ге жетеді. Қыпшақ кезеңіне жататын ескерткіштер (8 – 13 ғасырлар) қоршау емес, тастан үйілген обалар түрінде қаланған және бұлардың балбалдар тізбегі жоқ. Мүсіндер қиратылып, бүлінген. 2 мүсін жақсырақ сақталаған. Биіктігі 180 см, ені 28 см, қалыңдығы 22 см. Мүсінде ұзын мұрты, үлкен дөңгелек көзді, отра жастағы ер адамның бейнесі айқын бедерленген. Биіктігі 140см, ені 32 см 5-мүсін қыпшақ заманына жатады. Бұл, әсіресе, адам бейнесінің толық түсірілмеуінен байқалады. Тас мүсін орнату дәстүрінің қыпшақ кезеңіне қарай әлсіреуі сол кездегі қоғам дамуына, ең алдымен ислам дінінің нығаюына байланысты болған.