Ежелеу

1966 жылы жарық көрген «Қазақ тілінің қысқаша этимологиялық сөздігінде» «ежіктеу» сөзі жөнінде талдау жасалған . Сонда: Бұл сөз ежіктеу, ежелеу болып Қазақстан аумағында екі нұсқада қолданылады. Республикамыздың оңтүстік облыстарында «ежелеп оқу» болып айтылады делінген. Шынын айтсақ, бұл екі сөздің қолданылуы Қазақстанның қай өңірінде болса да бірдей, жарыса жүреді. Ешқайсысы өзіне территория меншіктемейді және бір мағынада, синоним есебінде айтылады. Қазіргі кездегі түсіндірме сөздігіміз арқылы да бұған көз жетеді. Онда: ежелеп оқу — сөзді әріпке, бірнеше бөлшекке бөліп, әрең оқу деген мағынаны түсіндіретіні айтылса, ал «ежіктеп оқу» тіркесіне де дәл осындай аныктама берілген.

«Ежіктеу» жөнінде әңгіме сәл кейін болмақ. Алдымен «ежелеудің» төркініне іздеу сала келгенде, оның түркі тілдеріне жүйесі басқа тілдерден ауысқайдығын аңғару қиынға соқпайды. Мысалы, арабша: хаджи — буындап оқу, ал парсы тілінде: һэджа — буын . Сондықтан да сөздің алғашқы төркіні не араб, не парсы тілі деп анықтай ажырата айту оңай емес. Бірақ түркі тілдеріне «ежелеу» сөзі осылардың бірінен ауысқандығы күмән тудырмайды. Сөйтіп, бұл деректер бойынша сөз төркіні араб не парсы тілі екен де, мағынасы жағынан «ежелеп оқу» дегеніміз «буындап оқумен» дей аламыз. «Қалима бұл күнде ежелеп хат таниды» (Б. Тоқтаров, Ертіс.).