Ентелеу

«Жадыра жеңгей азырақ елегізгендей ентелей басып, тысқа шықты» (С. Талжанов, Сейфулла.). «Жұрт Мырзашты жан-жақтан ентелей қамай түсті») (Ерубаев).

Екі сөйлемде де «ентелеу» сөзінің түсіндірме сөздіктерде берілген мағыналарына сәйкестік көрінеді. Біріншідегіні — «ұмтыла басты», екінші сөйлемдегіні — «киіп-жарып қамай түсті» деп өзгертсек те, мағынаға нұқсан келмейтіні байқалады. Демек, «ентелеу» дегенде «ұмтылу, кеуделеу, киіп-жару» мағынасын түсінеміз. Ал шынына келсек, «ентелеу» етістігінің алғашқы тұлғасы бір буынды, ал мағынасы басқаша болғандығы кейбір түркі тілінің дерегі арқылы анықтала түседі. Якут тілінде «ын» сөзі «жақын келу», «жанаса жақындау» мағыналарын иемденеді. «Ын» түбірінің қазақ тілінде «ен» қалпына дейін дыбыстық өзгеріске түсуі, түркі тілдеріндегі тіл заңдылықтарын ескерсек, таңдандырмаса керек. Ал мағына өзгерісі бір тілдің өзінде де бола береді.

Якут тілінде дәл осы түбір арқылы жасалған туынды сөздер «кеуделеу», «өзеуреу» сияқты мағыналарды да ұғындырады. Қазіргі тілімізде осы іспеттес мағына беретінін жоғарыда келтірдік. «Ентелеу» сөзінің пайда болу кестесі былай болмақ: ын => ен + те => енте => енте + ле => ентеле + у => ентелеу.