Ергенек (қалқа)
Басқа мағыналар үшін Ергенек деген бетті қараңыз.
Ергенек – ертеде қазақ арасында қолданылған ағаштың ұзын сырық, жіңішке сырғауылдан арасын алшақ етіп жасаған төртбұрыш пішінді шарбақ атауы.
Қолданысы
Ергенек қос, жолым үй, қора-қопсының кіреберісін бекітуге, жабуға пайдаланылған. Ергенектің бір жағы жіп немесе қайыспен бірнеше жерінен шалып байлап есік тәрізді ашылып-жабылуын қамтамасыз еткен. Мұндай ергенекті ағаш сырықтардың арасын бір-бір жарым қарыстай етіп тігінен немесе көлденеңінен қатарластыра орналастырған соң, қозғалмастай етіп бекітеді. Әдетте, ағашты қашап немесе сырықтарды шандып байлау тәсілімен жасаған. Мұндай ергенекті тек есік орнына ғана емес саты ретінде де пайдаланған. Мысалы, балықшылар арасында шаңға түсіп шығатын сатыны да ергенек деп атау үрдісі сақталған.
Киіз үйге арналған ергенек шарбақтан аса биік емес, есіктің орта тұсынан келетіндей етіп жасалғанға ұқсайды. Ені әлбетте ұзын болады. Киіз үйдің ши мен киізден жасалған есіктерді жылы маусымда жоғары қарай түріп қайырып қояды да, есіктің көзіне осындай ергенек шарбақтарды қояды. Ондай ергенектің бір жағы босағаға байланады, осылайша ашылып-жабылады. Оның киіз үйде қолданылған қарапайым бір түрін иткірмес деп атаған.[1]
Дереккөздер
- ↑ ҚАЗАҚТЫҢ ЭТНОГРАФИЯЛЫҚ КАТЕГОРИЯЛАР, ҰҒЫМДАР МЕН АТАУЛАРЫНЫҢ ДӘСТҮРЛI ЖҮЙЕСI. Энциклопедия. – Алматы: РПК “СЛОН”, 2012. – (илл.) ISBN 978-601-7026-17-23-том: К – Қ – 736 бет.ISBN 978-601-7026-21-9
Әдебиеттер
- ҚӘТС. 5-том. Алматы: Арыс, 2007;
- Диалектологиялық сөздік. Алматы: Арыс, 2007;
- ҚР ҰМ – материалдарынан;
- ОМЭЭ – материалдарынан.