Еріткіш денешік

Еріткіш денешік (лизосома); (lysosomae; грек, lysis — еру, ыдырау; soma — дене) — липопротеидті жарғақпен (мембранамен) шектелген, пішіні шар тәрізді майда келген жасуша органелласы. Еріткіш денешіктің құрамында 60-қа жуық гидролазалық ферменттер (протеиназа, нуклеаза, глюкозидаза, фосфатаза және т.б.) болады. Еріткіш денешік — жасуша ішіндегі қоректік заттарды қорытуға тікелей қатысады. Қышқылдық ортада белсенділігі артатын оның ферменттерінің әсерінен жасуша цитоплазмасы құрамындағы протеиндер, липидтер, көмірсулар және басқа да биополимерлер өздерінің қарапайым құрамдарына ыдырап, ас қорыту процесі жүреді. Еріткіш денешік цитоплазмалық тор мен Гольджи кешенінің белсенді қатысуымен түзеледі. Құрылысы мен жасушадағы атқаратын қызметтеріне байланысты еріткіш денешіктің үш түрі ажыратылады:
1) біріншілік еріткіш денешік (біріншілік лизосома) — мөлшері 0,2-0,5 мкм- дей, гидролазалық ферменттер қоры жинақталған көпіршік, ас қорыту процесіне қатыспайды;
2) екіншілік еріткіш денешік (екіншілік лизосома) немесе фаголизосома (гетерофагосома және аутофагосома). Фаголизосома жасушадағы ас қорыту процесіне белсенді қатысады.
3) қалдық денешік (телолизосома).
Телозизосомада құрамындағы заттар тығыздалады,бояғыш заттар (пигмент — липофусцин) көп мөлшерде жинақталып, керісінше, гидролазалық ферменттер мөлшері тым азаяды. Қалдық денешік қорыту процесіне қатыспайды. Телолизосома — қызметін тоқтатқан органелла.