Есеп айырысу-төлем жүйесі

Есеп айырысу-төлем жүйесі – шаруашылық жүргізуші субъектілер, банкілер арасындағы, сондай-ақ олар мен халық арасындағы қолма-қол ақшалай және ақшасыз нысанда төленетін ақшалай төлемдер бойынша есептесу қатынастарының жиынтығы. Кең мағынада – есеп айырысу-төлем жүйесі төлем айналымын, есептесу нысандарын, төлем әдістерін, т.б. қамтиды; тар мағынада – есеп айырысу-төлем жүйесі дегеніміз – банкаралық есептесу жүйелері, пластикалық карталармен есептесу, клирингілік есептесу, басқа да төлем түрлері. Бұрынғы КСРО-да банкаралық есеп айырысу-төлем жүйесі бөлімшеаралық айналымдар шоттарын біріктірді. КСРО ыдырап, егеменді елде екі деңгейлі банк жүйесі құрылғаннан кейін есептесудің және мемлекет пен банк ресурстарының ара-жігін ажыратуға, төлем айналымын жеделдетуге мүмкіндік беретіндей жаңа есеп айырысу-төлем жүйесін құру қажеттігі туды. Мұндай міндет есептесу-кассалық орталықтарды құру және дербес коммерциялық банкілердің корреспонденттік шоттарын ашу жолымен шешілді. Ел аумағында есептесу тәртібін Ұлттық банк реттейді. Төлем-есептесу операцияларының бәрі банкілер үшін дәстүрлі: қолма-қол ақшалай төлем (депозиттелген қаражатты шотқа қабылдау, ақшалай аударым), сондай-ақ ақшасыз айналым. Төлем операциялары қатысушылардың құрамына қарай банк ішіндегі, клиенттік, банкаралық болып бөлінеді. Ақша жүйесінің жұмыс істеуінің және есептесуді ұйымдастырудың ортақ құ-қықтық негіздері Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы және Банкілер мен банк қызметі туралы заңдарда айқындалған. Есептесу құжаттарының нысандары мен түрлерін енгізуді қоса, есептесудің нақты ережелерін Ұлттық банк белгілейді.