Еуропа тіл білімі дәстүрі

Еуропа тіл білімі дәстүрі— Еуропа ғылымы мен мәдениеті шеңберінде қалыптасқан тілді зерттеу қағидалары (принциптері) мен әдістерінің жиынтығы. Еуропа тіл білімі дәстүрінде мектептер мен бағыттардың көптігіне қарамастан, тіл туралы ғылымның "батыстық" дәстүрінің өзіндік бірыңғай бағыты бар. Бұл дәстүр антикалық тіл дәстүрінен тәуелсіз дамыған "шығыстық" дәстүрге қарама-қарсы. Еуропа тіл білімі дәстүрі тарихи Батыс Рим империясы құлағаннан кейін еуропалық орта ғасырларда: латын тілді грамматикалар мен риторикадан және логикалық ілімдерден тұратын тривия деп аталатын негізде қалыптасқан. Батыс Еуропадағы Еуропа тіл білімі дәстүрі дамуын бірнеше кезеңге бөлуге болады: 1) 6—12 ғғ. арасы, бүл кезеңде латын мұралары меңгеріліп, схоластикалық логика пайда болды, грамматика оқу, жазу мақсатына кызмет ететін көмекші пән ретінде карастырылды; 2) 13—14 ғғ. арасы, яғни ренессанс (Кайта құру дәуірі) алдындағы кезен. Бұл кезеңде Еуропа ғалымдары Аристотель шығармаларының түпнұсқасымен кенінен танысып, оның логикалық трактаттарының жана дәл аудармаларын жасады; грамматика адамның ойлау табиғатын түсінуге жол ашатын философияның бір бөлігі болып орнықты. Осы кезеңде практикалық грамматикаға қарама-қарсы философиялық грамматика тұжырымдары туа бастады. Грек және көне еврей тілдерінің (Р. Бэкон) грамматикалары жасалды; 3) 15—16 ғғ. арасы немесе ренессанс кезеңі, бұл кезеңде ұлттық тілдерге қызығушылық артып, оларды "классикалық" (грек, латын) тілдермен катар қоюға тырысты. Канондық мәтіндер халықтық әдеби тілдерге аударылып, ол тілдердің алғашқы грамматикалары жасалды; 4) 17—18 ғғ. немесе "рационалдық" кезен, бұл кезеңде ғылымдағы "Декарт революциясына" сай филологтар тілді зерттеудің рационалдық принциптерін ("ақылға негізделген") іздеуге мәжбүр болды. Дәстүрлі "грамматикалық өнерге" қарсы адамзат тілінін жалпы және белгісіз қасиеттерін зерттейтін "грамматикалық ғылым" пайда болды (қараңыз Әмбебап грамматикалар). Осы кезеңде тілдердің туыстығы байқалып. салыстырмалы-тарихи тіл білімінің тууына дайындық жасалды. Көрсетілген кезең дер антикалық тіл білімі дәстүрінің Батыс Еуропалық бөлігін ғана сипаттайды. Е.т. б.д. деген түсінік осы бөлікке тән қалыптасты. Бірақ антикалық дәстүрдің Батыс Еуропалық бөлігінен басқа да бөліктері, мәселен, грек-византия тіл білімі дәстүрі болды, ол шығыс славян, грузин, армян тіл білімі Дәстүрінің негізі болып табылады. Бүл — ерте орта ғасырда Еуропаның батыс және шығыс болып бөлінген тұсы. 9—11 ғғ. Еуропадағы екі ірі аймақтың (грек-славян және роман-герман) жіктелу процесі күшейді, оған белгілі мөлшерде христиан шіркеуінің батыс және шығыс болып бөлінуі эсер етті. Шығыс Еуропа елдері грек-византия дәстүрінің ықпалында болды. Оның батыс бөлікпен салыстырғанда мынадай ерекшелігі бар: ') грек, латыннан бөлек өз жазуы бар; 2) 5 ғ. бастап "Қасиетті кітапты" аудару дәстүрі болған, соған айланысты халықтық негізде канондық тілдер жасалған; 3)диалектикалық логика мен жалпы методология әлсіз дамыған. Батыс және шығыс еуропалық дәстүрлерді біріктіру тенденциясы 16—17 ғғ.-да, әсіресе Ағарту дәуірінде белгілі болды. Еуропалықтардың кептеген басқа жерлерді жаулап алуына байланысты 15—16 ғғ. Еуропа тіл білімі дәстүрінің ұстанымдары еуропалық емес аймақтарға апарыла бастады. Христиандандыру нәтижесінде отар елдерде Еуропа дәстүрінде жазылған миссионерлік грамматикалар пайда болды. Осындай тәжірибелер Еуропа филологтерінің ой-өрісін кеңейтумен бірге, Еуропа тіл білімі дәстүрінде Еуропадан тыс жана тіл дәстүрлерін тудырды (Солтүстік Америка, Канада т. б.)