Жасынан түсін билеп, сыр

Жасынан тұсін билеп, сыр бермеген («Онегиннің сипаты») - А. С. Пушкиннің «Евгений Онегин» атты өлеңмен жазылған романының бірінші тарауынан 1889 ж. Абай тәржімелеген үзінді. Көлемі 34 жол. Абай 10-, 11-шумақтытүгелжәне 12-шумақтың 6 жолын аударған. Орысша нұсқада:

 Как рано мог он лицемерить,
Таить надежду, ревновать,
Разуверять, заставить верить,
Казаться мрачным, изнывать,- деп басталады.

Абай Пушкиннің романда Онегинді ең толық, тұжырымды, келісті мінездейтін тұсын түгелдей алған, сонымен қазақ оқырмандарының Онегиннің психологиялық портретін айқын елестетуіне мүмкіндік туғызған. Абай аудармасы Пушкин текстіне мағынасы жағынан өте жақын, әрі түпнұсқаға жолма-жол сай. Пушкиннің әрбір 14 жолдық шумағы Абайда 14 жол боп келіп отырады. Жоғарыда келтірілген өлең жолдарын былай қазақшалаған:

Жасынан тұсін билеп, сыр бермеген,
Дәмеленсе, күндесе, білдірмеген.
Нанасың не айтса да, амалың жоқ,
Тұсіңде бір кәдік жоқ «алдар» деген.

Осыдан-ақ Абайдың Онегин мінезіне тән қасиет сипаттарды айнытпай, дәл бейнелейтінін байқаймыз. Осы өлеңде Онегинге берілген сипаттамалар - өр мінезділігі, ғашықтық сөзге жүйріктігі, кеңдігіне жаққан адамды елітіп әкететіні, ұнатпаған адамын қорлаудан тайынбайтыны - алдымен Онегиннің өз басын, мінез-бітімін танып-білуге мүмкіндік берсе, сонымен қатар оның Татьянамен және Ленскиймен қарым-қатынасын тұсіну үшін де мәні бар.

Ғашық құмар, ақылмен бойыңды алып,
Жылы жауап есітер не қылсаң да...

немесе

Ел аулақта оңаша қолына алып,
Көңіліндегі сабағын айтып тынар... -

деген мінездеуге сай Онегин Татьянаның өзіне ғашықтық сезімін білдіріп хат жазғаннан соң, жар сүюге, үйленуге менің жайым келмейді, бүгін сені сүйсем, ертең жалығамын дей отырып, әлі жассың, өзіңе лайық емес адамнан сақ болғайсың деп біраз ақыл айтып, «сабағын» беріп тынады. Онегиннің Татьянаға айтқан мен сендік емеспін, баянсыз еркектің біреуімін деген сөздерін, әрине, ақтарылып, адал сырын ашқаны дей алмасақ керек. Онда біз Абайдың Онегинді, Пушкинмен үндес шығып, ол - тұсін билеп, сыр бермейтін адам деп сипаттайтынын ескермеген болар едік. Ал енді Онегиннің тағы бір мінез ерекшелігін танытатын мына сипаттаманы апсақ:

Өзіне күндес шықса жол таласқан,
Ажуаға, қорлауға тілі орамды,
Не түрлі тұзақ кұрып көңлін басқан...

Осы сөздер Онегиннің Ленскиймен қарым-қатынасын тұсінуіміз үшін бағалы дей аламыз. Онегиннен өз сүйіктісі Ольганы қызғанған Ленский аяқ астынан амалсыз онымен күндес адам болып шыққан, Онегин жас досының албырттығын, қызбалығын елемеген сыңай көрсетуге тырыспай, қасарып, өршілдігімен мәселені шиеленістіре тұседі. Ленскийдің қорланып, азапқа тұскенін көрсе де, дос адамша тұсінейік деген рай білдіре қоймайды. Қатесін өзі мойындамаса, азап шексе, өз соры, мен несіне иілемін дегендей.

Бұл өлеңдегі Онегин сипаты романда алғашқы таныстыру түрінде берілген. Ал оқиға барысында, іс- әрекет үстінде оның мінез ерекшеліктері әбден айқындалып, толыға тұседі. Өлең 11 буынды қара өлең ұйқасымен жазылған. Алғаш рет 1909 ж. Санкт - Петербургте жарық көрген «Қазақ ақыны Ибраһим Құнанбайүғылының өлеңі» атты жинақта жарияланған. Туынды басылымдарында аздаған текстологиялық өзгерістер кездеседі. 1945 жылғы жинақта 4-шумақтың 1-жолы «Жай, жаңа кісі болып түк білмеген» делінсе, кейінгі басылымдарында Мүрсейіт қолжазбасы (1905) бойынша бұл жол «Жап-жаңа кісі болып түк білмеген» болып түзетілген.