Жауылша

Жауылша
Шөл жауылшасы
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар Сабы: Brassicales Тұқымдасы: Brassicaceae Тегі: Alyssum Карл Линней
түрлері
100–170 түрі белгілі

Жауылша (лат. Alyssum) – орамжапырақ тұқымдасына жататын бір, екі немесе көп жылдық шөптесін өсімдік.

Арасында шала бұта түрлері де кездеседі. Қазақстанның далалы аймағында, шөл-шөлейтті жерлерінде кең тараған 10 түрі бар. Бұлардың биікт. 5 — 20 (30) см. Сабағы тамырынан тік өседі де, ұшына қарай тармақталып кетеді. Жұлдыз тәрізді жапырақтарының сыртын түк басқан. Ақшыл сары түсті майда гүлдері шашақ гүлшоғырына жиналады. Тостағанша да, күлте де жапырақшалары — төртеу. Аталығы — 6, аналығы — біреу, қос ұялы. Сәуірден маусымға дейін гүлдейді. Жемісі — жұмыртқа тәрізді, екі бүйірінен қысыңқы, қос жақтаулы. Ж. — мал азықтық өсімдік, әсіресе, шөл Ж-сын (А. desertorum) ерте көктемде (жемістенбей тұрып) төрт түлік мал сүйсініп жейді.

Өсімдік туралы

Жауылша (лат. Alyssum) – орамжапырақтар туысына жатады. Тұқымдасында 100-ге жуық көпжылдық және біржылдық түрлері Жерорта теңізінің жағалауында таралған. Қазақстанда көпжылдық түрі де, біржылдық түрі де қолданыста. Біржылдық түрлері мамырдан алғашқы қар жауғанға дейін гүлдеп тұрады. Оны көбінесе ландшафт дизайнында «альпі шоқысына» егеді. Биіктігі 20-30 см аралығында, жапырағы сұр түсті, ұсақ гүлдері сабақтың басында орналасқан. Гүлінің түсі түрлеріне қарай ақ, қызыл, қызғылт, күлгін, көгілдір болады. Гүлдерінің бал татитын тәтті хош иісі араларды ғана емес, сонымен қатар жеміс-жидектерді тозаңдандыратын басқа да пайдалы жәндіктерді өзіне тартады.

Қолданылуы

Ақ түстілері ерекше хош иісті болады. Сондықтан да гүлзарларға түсіне қарай бөліп топтап егеді. Әсіресе, жол жиектеріне егілген жауылша күндіз гүлімен әдемі болса, кешкілік жұпар иісімен адамға жақсы әсер етеді. Жұпар иісіне бола ыдыстарға егіп, балкон мен демалыс орындарына да қойып жатады. Көшеттерді еккенде арақашықтығы 15-20 см болуы керек.

Күтімі

Жауылша – күтімі жеңіл өсімдік. Ашық күн түсетін жерде де, алакөлеңкеде де өсе береді. Ыстық пен суыққа шыдамды. Құрғақшылыққа да төзімді, дегенмен, жақсы гүлдеуі үшін, аптасына 2-3 дүркін суғарған дұрыс. Топырақ талғамайды, тастақты, әкті жерлерде де өсе береді. Өсімдікке көңді гүл түйін салғанға дейін қосу керек, ал әрі қарай өте көп қолдануға болмайды, себебі, көңде азот көп болғандықтан, жапырақтары мол болып өсуіне пайдалы, ал біз жапырағы емес, гүлі үшін өсіретіндіктен, гүлдейтін гүлдерге арналған тыңайтқыштармен қоректендіріп тұрған абзал. Тұқымын гүлдеп болған сайын бірнеше рет жинап тұруға болады.

Көбейтілуі

Біржылдық гүлдерді жыл сайын тұқымнан көбейтіп өсіріп отырады. Мамыр айында гүлдету үшін, ақпан айының соңы, наурыз айының басында жылыжайда немесе үйде 20-22ºС жылылықта тұқым арқылы көбейтеді. Тұқым 7-10 күнде өніп, өскін шығарады. Өскінге бір-екі жапырақ шыққанда, көшеттеп әрқайсысын жеке отырғызады. Сәуірдің аяғында немесе мамыр айының басында, көктемнің ызғарлы суығы өткеннен кейін, көшеттерді далаға егеді. Өскін өніп шыққан уақытынан бастап, 40-50 күннен кейін гүлдей бастайды. Бақшаға сәуірдің аяғы, мамырдың басында тұқымынан егетін болсаңыз, жаздың ортасында гүлдейді.

Жауылша туралы тақпақ

Хош иісі бұрқырап,

Сүйетіні күншуақ.

Жауылша көз тартады

Түймедей боп жылтырап.

Тозаңдандырар ара да,

Ұнатады жәндік те.

Гүлзарларға, балконға

Егеді оны сәндікке.

Сілтемелер

• Гүлстан, өсімдіктер туралы сайт Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.

Дереккөздер

Қ 74 Құлжабаева Г.Ә.;«Өсімдіктер әлемі» оқу-әдістемелік кешені, Біржылдық гүлдер: Дидактикалық материал. - Алматы, 2011. - 16 б; ISBN 978-601-7237-49-3