Жезқазған геологиялық барлау экспедициясы

Жезқазған геологиялық барлау экспедициясы – Қаныш Сәтбаевтың басшылығымен ұйымдасқан Қазақстандағы алғашқы (1929) кен барлау экспедицияларының бірі. Қарсақбай мыс балқыту комбинатының геологиялық бөлімі негізінде арнайы Геологиялық кеңсе құрылып, кейін ол Жезқазған кен барлау экспедиясиясы болып өзгерді. Қарағанды облысының оңтүстік-батысындағы 100 мың шаршы км жерді барлайтын ұжымды кезінде 15 жыл бойы Сәтбаев басқарды. Бұл экспедиясиясы көп жылдық тарихи өмірінде Орталық Қазақстандағы мыс, қорғасын, мырыш, марганец, көк асбест пен судың, тағы басқалары қазбалы байлықтың бай қорларын ашуда әрі өз уақытында сусыз шөлейт ауданды республиканың гүлденген бөлігіне айналдыруға үлкен үлес қосты.

Жезқазған геологиялық барлау экспедициясының іздеу, барлау жұмыстары Жезқазған мен Сәтбаев қаласын, оның маңайындағы ауыл шаруашылық ұжымдары тұрғындарын негізгі азық-түлік пен ішуге жарамды сумен қамтамасыз ету жолында мол жұмыстар жүргізді. Экспедиясиясы ғылым мен нақтылы істің ұштасқан ортасына айналды; кезінде оның игілікті жұмысының алға басып дамуына Қазақстан ғылым академиясының президенті Сәтбаев, кейін Ш.Есенов басқарған тағы басқалары ғалымдар мен мемлекеттік қайраткерлер тобы зор еңбек етіп шықты. Сәтбаевтың ойлап тапқан іздеу әдістерімен (құрылымдық, геохимиялық пен литологиялық, тағы басқалары) бірге геологиялық тармақтардың саласында күрделі жұмыс жүргізілді және кеннің көлемі мен тұрпатының орналасуына, тағы басқалары жағдайларға орай барлау жұмысын жүргізуде «Сәтбаевтың тәсіл» деп аталатын ромбалық тор қолданылды. Соның нәтижесінде экспедиясиясы Жезқазған тау-кен комбинатына қажетті қазба кендер қорын тапты. Бұрын болашағы жоқ деп саналған кен орындарын Сәтбаев өз қолына алысымен 1927 жылы 758 м3 жерді бұрғылап, жаңа кен өзегін тапты. Осыдан кейін Жезқазған кен орындарын түбегейлі әрі мұқият зерттеу жұмысының жобасы жасалды.

Жезқазған геологиялық барлау экспедициясының жобасы қазіргі уақытқа дейін Жезқазған-Ұлытау ауданының геологиялық ерекшеліктерін зерттеу жұмысының бағдарламасына айналып, бұрынғы мал өсірумен ғана шектелген сусыз даланы гүлденген кен аймағына айналдыруда үлкен рөл атқарды. Экспедицияның өсу жолы негізінен 3 кезеңге бөлінеді: Алғашқысы 20 ғасырдың 50-жылдарының аяғы. Осы кезде бұрғылау жұмысы 115 мың м3 жерге жетті; тек мыс іздеумен 70 бұрғылау бригадасы (Жезқазған және Жыланды тобы) шұғылданды. Осы кезеңде кен барлаушылары мысты, оны қорытуға керекті флюсты, марганецті, қажетті суды, тағы басқалары пайдалы қазбаларды тапты. Жезқазған геологиялық барлау экспедициясы ұжымы Қазан Революциясы орденімен марапатталды. 1967-83 жылы өткен экспедицияның 2-кезеңінде кен табу жұмыстары едәуір төмендегенімен, жаңа техниканы пайдалану жағынан елеулі табысқа жетті. Осы кезеңде атқарылған жұмыстың 90%-ы жаңа техниканың күшімен жүргізілді; жерді су күшімен бұрғылаудан бұрынғы КСРО бойынша 1-орынға шығып, еңбек өнімділігі 1,6 есеге артты. Бұл кезеңде істелген жұмыс қорытындысы бойынша Жезқазған геологиялық барлау экспедициясы КСРО Министрлер Кеңесі мен Бүкілодақтық Кәсіподағы Орталық Кеңесінің Қызыл Туы мен тағы басқалары ірі жүлделерге ие болды. 3-кезеңі 1980-90 жылдарды қамтиды. Экспедицияның бас инженері М.Омаров 15 бұрғылау бригадасын Жаманайбатқа, ал Н.Ф.Бочков басқаратын 5 бригада Ащылыға жеткізілді. 15 бұрғылау бригадасының 1-скважинасы 600 м тереңдікте бай мыс кенінің бар екенін көрсетіп, Сәтбаевтың көрегендігін дәлелдеп шықты.

Жаман Айбатты бұрғылау жұмысы бұдан былай үдей түсіп, қазір ол үлкен кен орны екені айқындалды.Бұл уақытта жаңа техниканы пайдалану ісі өз жалғасын тапты. ССК-59-ды пайдалану әдісімен бұрғылауда Жаман Айбат кен орнында Т. Бейсенбаевтың бұрғылау бригадасы (орташа категориясы 8,3, ал орташа тереңдігі 655) 1757 м3 жерді бір айда бұрғылап, бүкілодақтық рекорд жасаса, бұл әдістің келешегі мол екенін С.В. Аргатюктің (1720 м3), А. Контановтың (1550 м3) және АА. Яншиннің (1545 м3) бригадалары дәлелдей түсті. Осындай табыстардың нәтижесінде бұрынғы 70-75 бұрғылау бригадасы атқаратын жұмысты 23-25 бригада атқаратын болды. Жаман Айбат Жезқазғаннан оңтүстікке қарай 170 км жерде жатыр; ол болашақта Сәтбаев ашып кеткен 2-Жезқазған болмақ. Қазір Жезқазған геологиялық барлау экспедициясы «Қазақмыс» корпорациясының құрамында өз жұмысын жалғастырып келеді.