Жеті кітаптағы медициналық жинақ
Жеті кітаптағы медициналық жинақ (гр. Επιτομής Ιατρικής βιβλία επτά, Epitomes iatrikes hepta) — біздің дәуіріміздің 7 ғасырында грек тілінде медициналық трактат Павел Эгиндық жазылған.
Бұл негізінен Пауылдың ізашарларының, атап айтқанда Гален мен Орибасийдың еңбектерінің жинағы. Трактат медицинаны зерттеуге де, практикалық медициналық қызметке көмек көрсетуге де арналған; ондағы ақпарат қысқаша, түсінікті және қолжетімді түрде берілген. Шын мәнінде, ол сол кездегі барлық медициналық білімнің ең толық энциклопедиясы болды[1].
Жеті кітаптан тұрады. Бірінші кітапта гигиена және диета туралы ақпарат, екіншісі — қызба туралы, үшіншісі — жергілікті аурулар туралы, төртінші — сыртқы көріністері бар және бір нақты емес, дененің әртүрлі бөліктеріне әсер ететін аурулар туралы, бесінші — жаралар туралы, улы жануарлардың, иттердің және адамдардың шағу туралы, сондай-ақ құтыру туралы, алтыншы — хирургия туралы, ал соңғысы — фармацевтика және фармакология туралы[2][3]. Алтыншы бұл кітаптардың медицина тарихы үшін ең маңыздысы болып саналады, өйткені ол Павел Эгинский өмір сүрген дәуірдегі хирургияның мүмкіндіктерін бағалауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, әртүрлі хирургиялық операциялардың сипаттамасы мен түсіндірмесі (олардың кейбіреулері, атап айтқанда, краниотомия өте күрделі) автор әртүрлі медициналық жазбалардан ғана емес, сонымен қатар өзінің хирургиялық тәжірибесіне сүйене отырып берілген[4], ал кейбіреулерін (мысалы, қуық ауруларына арналған катетер арқылы дәрілік ерітінділерді енгізу) Павелдің өзі тәжірибеге енгізді. Жалпы, эсседе сипатталған хирургиялық операциялардың қазіргі заманғы ұқсас операциялардан айтарлықтай айырмашылығы жоқ[1].
9 ғасырдың басында үшінші кітап латын тіліне аударылды, ал сол ғасырда бүкіл шығарманы Хунайн ибн Исхақ араб тіліне аударды. Араб әлемінде Павелдің жұмысы үлкен беделге ие болды, ал алтыншы кітап ең жоғары бағаланды[3]. 1528 жылы шығарма түпнұсқада Венецияда басылып шықты, көп ұзамай латын тіліне бірнеше аудармалары пайда болды. Ағылшын тіліне бірінші аударманы 19 ғасырдың ортасында Фрэнсис Адамс жүзеге асырды[5].
Павелдің еңбектері 18 ғасырға дейін теориялық және практикалық медицинада қолданылды және онда сипатталған хирургиялық әдістер классикалық ретінде университет курстарына енгізілді[1].
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ a b c Болгова А. М. Павел Эгинский — александрийский врач и схоларх VII в. // Классическая и византийская традиция 2017. Сборник материалов ХI научной конференции. — Белгород: БелГУ, 2017. Басты дереккөзінен мұрағатталған 4 маусым 2020.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 24 тамыз 2020.
- ↑ William Smith. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (1870), Volume 3, pages 152-3
- ↑ a b Paul of Aegina // Phillip Drennon Thomas, Complete Dictionary of Scientific Biography on encyclopedia.com. Басты дереккөзінен мұрағатталған 18 маусым 2020.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 25 тамыз 2020.
- ↑ Er U., Naderi S. Paulus Aegineta: review of spine-related chapters in «Epitomoe medicoe libri septem». Spine (Phila Pa 1976). 2013; 38:692-5. Басты дереккөзінен мұрағатталған 31 тамыз 2021.(қолжетпейтін сілтеме) Тексерілді, 25 тамыз 2020.
- ↑ Gurunluoglu R., Gurunluoglu А. Paulus Aegineta, a seventh century encyclopedist and surgeon: his role in the history of plastic surgery // Plast Reconstr. Surg. 2002. 110 (6). P. 1600—1601