Зуза

Зуза. (Суретін салған Ж.Шәйкен.)

Зуза – дәстүрлі көшпелі ортаның талаптарына үйлескен тасымал құралының атауы, зембілдің айрықша түрі. Өте ертеде қолданыста болған, бірақ түрлі себептерге байланысты ұмытыла бастаған.

Жасалу барысы

Зуза туралы ауызша мәліметтер оның құрылысы, жасалуы өзгеше екендігін байқатады. Зуза жасау үшін қайың, балқарағай, самырсын сиқты берік ағаштан ұзындығы екі құлаштай түзу сом сырық таңдалып алынады. Ағашты қабығынан аршып, кептірген соң, өңдеп жонады. Екі сырықтың арасын көн терімен немесе қайыспен байланыстырады. Тері, қайыс таспалардың ұзындығы бір кездей болады (саны алты-жеті), ені бір қарыстан кем емес екі ұшы сырықтың, әдейілеп жасалған қобыларына (ол көлденең таспалардың сырғып кетпеуін қамтамассыз етеді) қолқа тәрізді тұйықтап, бекітеді де, қабаттап тігеді. Зузаны жайшылықта екі сырықты бетін қабаттастырып жинап қояды. Көші-қон кезінде жүк көлігінің қомына қабаттап артып алады. Яғни ағаш зембіл тәрізді орын алмайды.

Қолданылуы

Зузаны ауыр жүк, сондай-ақ адам тасымалдауға қолданған. Жаугершілікте жаралыларды тасымалдау, өлім-жітімде, адам жерлеу сияқты, аманат сақтауда мәйітті осындай зуза көмегімен жеткізген.
Жаугершілікте жараланған жауынгерлерді зуза үстіне жатқызады да, оның үстінен жіп арқандармен таңып байлайды. Кейде екі басын байлайды. Ондай зембілге таңылған жаралы адамды бір адам ғана тұйық қайысты басынан асырып, кеудесіне салып сүйреп кетеді. Жаралы адамды төрт атпен тасмалдағанда зуза жасау үшін төрт найза екі-екіден айқұш-ұйқыш байланып, оған киіз төсеніш бекітіледі. Мұндай зуза аттың бар шабысына шыдаған.
Таулы өңірлерде мәйітті тасымалдауға арналған зузаның сырықтары мүмкіндігінше ұзын жасалады. Атты адам алып жүруге ыңғайлы болу үшін төрт ұшына ұзын қайыс байлайды.

Әдебиеттер

• Қажыбайұлы С. Қазақ болсаң керей бол. Өлгий, 2002;
• Тәукейұлы С. Ата таным. Ұланбатыр, 2007.