Иван Ильич Петрункевич
Иван Ильич Петрункевич (1843 жылдың 23 желтоқсанында [1844 жылдың 4 қаңтарында] Черниговск губерниясының Плиски жерінде (Борзнян районы) туылып, —1928 жылдың 14 маусымында, Чехословакияның Прага қаласында қайтыс болған) — заң тұлғасы, земск қозғалысының жұлдыздарының бірі, ресейдің саяси тұлғасы, кадет партиясының мүшесі. І шақырылымның Мемлекеттік Думасының мүшесі (1906), Михаил Ильич Петрункевичтің ағасы, Софья Панина графиньясының өгей әкесі.
Отбасы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Ол дворян отбасынан шыққан. 1858 жылғы деректер бойынша: Борзен уезінің соты (1856 жылдан бастап) Петрункевич Илья Яковлевич әкесі болуы мүмкін.
Ағасы — Михаил Ильич Петрункевич (1845—1912), дәрігер, Тверь қалалық думасының ашығы, конституциялық-демократиялық фракция құрамындағы І шақырылымдық Мемлекеттік думасының мүшесі.
Ертедегі жылдары[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Киев кадет корпусын (1861) аяқтаған, кейін — Санкт-Петербург университетінің заң факультетін (1866) аяқтаған. 1868 жылы алдымен уездік, кейін губерниялық (1886) басшысы болып тағайындалды. 1869 жылы әлемдік сот ретінде, жылдан бастап — әлемдік соттар съезінің мүшесі ретінде іске шақырылады.
Земстволық қайраткері[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Черниговск съезінде қызмет еткен жылдары Петрункевич либералдық жаңарулар жақтаушысының дәрежесіне ие болды. ол 1870 жылдардағы легальды емес земстволық сьездердің ұйымдастырушысы болды. 1878 жылдың желтоқсанында украин жазушысы Г. Ф. Квитко-Основьяненкоға (1778-1843) арналған кешке қатысқан. Бұл кеште ол «түпкі реформаға» шақырды. Бұл мерекелер барысында террористтердің оңтүстік тобымен жасалған келісімге қатысты, террорды тоқтату ұсынылды. Жергілікті халыққа үкімет басшылығының ішкі саясатына қарсы қозғалыс жасауына мүмкіншілік тудыру мақсатында жасалды. Өзінің осындай жарияланымдар үшін, 1879 жылдың қаңтар айында Черниговск губерниялық земстволық жиналысына қатысуға тырысқаны үшін 1879 жылдың сәуір айында Костромск губерниясының Варнавин жеріне айдауға ұшырады. 1880 жылдың жазында Петрункевич ресми түрде өзінің тұрғылықты жерін кейбір Владимир, Ярославль немесе Смоленск қалалары арасынан таңдап, сол жерде полицияның қарамағында болуыға мүмкіндік алды. Петрункевич Смоленскте тоқтап, жазда сол жерге көшіп кетті. Ол жерде үш жыл бойы полицияның бақылауында болып, «Смоленск жаршысы» журналында жұмыс істейді, мақалалар жазады, келген мәліметтерді өңдейді және т.б. Тек 1883 жылдың ортасында Петрункевич ресми түрде Тверьге ауысады, ол жерде оның ағасы және оған өте жақын Бакунин ағайындыларының отбасы тұрды. Ол жерден Мәскеуге де, Петербургке де жақын еді. 1886 жылы ол Черниговке оралып, қайтадан черниговск губерниялық земствосының басшысы лауазымына ие болды. Жеті жылдан артық айдауда болып, Петрункевич жарты жылдық бостандығынан кейін без кішіресейлік губерниялардың сыртына қайта айдауға жіберілді. Тағы да Тверьге келді. Кейін ол Тверь губерниясының Новоторжск уезінде жер сатып алып, земство басшылығына тағайындалды (1890). 1890-шы жылдары Мәскеуде тұрды. 1897—1905 жылдары өзінің Машук иелігінде қоныс тепті. 1903 жылы Плев жарғысы бойынша бірнеше губерниялар қатарынан ревизиялар ауысты, соның ініде Тверь де бар еді. Нәтижесінде Новоторжск земстволығы жабылып, уездік земстволық управа жойылды. Земство басшылары, соның ішінде Петрункевич, Тверь губерниясының сыртына айдалды. Мәскеуде бірнеше күн тұрып, Петрункевич әйелімен бірге Қырымға кетіп қалады.
Мемлекеттік дума мүшесі[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Петрункевич 1906 жылдың 26 наурызында І-ші мемлекеттік думаға қабылданды. Бірінші думаның тарағанынан кейін Выборгтық шақыруына қол қойған депутаттардың қатарынан көрінді. Сот шешімімен ол таңдалу құқығынан айырылып, үш ай түрмеге қамалды. Түрмеден шыққан соң белсенді саяси қызметінен бірте-бірте алшақтай бастайды. Көп уақыт бойы әйелінің қырымдағы иелігі Гаспрде өмір сүрді.
Эмиграция[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1919 жылы большевиктер саясатына қарсы болған Петрункевич Афинадан шығады. Эмиграцияның алғашқы екі жылында Францияда, кейін Швейцарияда (1921—1924), ал соңғы жылдары Прагада тұрған.
Сол жердің Ольшанск зиратында жерленген.
Өліміне байланысты Прагада 1934 жылы Петрункевичтің «Қоғам қайраткері хаттарынан» атты мемуарлары баспаға шықты.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
• Ресей империясының мемлекеттік думасы 1906—1917 жылдары: Энциклопедия. Москва : Российская политическая энциклопедия, 2008. С. 460. ISBN 978-5-8243-1031-3.
• Российский либерализм: идеи и люди. М., 2004. C.386-395
• Политические партии России. Конец XIX — первая треть XX века. М., 1996.