Ирендік (жыр)
Ирендік (башқ. Ирәндек, Ирәндек йыры) — башқұрт халық әні, жыры.
Тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Аңыз бойынша, әнді XVIII ғасырда Ирендік жотасының сұлулығына тәнті болған аңшы әрі қурайшы (сыбызғышы) Болқайыр шығарған.
«Ирендік» әнінің алғашқы нотасын С.Ғабяши жазып, 1935 жылы «Башқұрт халҡ йырҙары» («Башқұрт халық әндері») жинағында басып шығарды. Ән нұсқаларының жазбасын Х.Ф.Ахметов, Л.Н.Лебединский, И.В.Салтыков, Ғ.З.Сүлейманов жасаған.
Ән мен әуен нұсқаларын Қ.М.Дияровтан Ф.Х.Қамаев жазып алған.
Әннің ырғағы айқын, екпіні көтерілетін ұшқыр би сипаты бар.
«Ирендік» әнінің өңдеулерін Ахметов, М.М.Валеев композиторлар дауыс пен флейтаға, С.Габяши, С.А.Низаметдинов, М.П.Фоменков a cappella хорға арнады.
Орындаушылар
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ф. Құлдиарова, А. Г. Галимов, Ф. Ф. Гараев, Р. А. Гареев, Илфак Смақов, Ыдырыс Ғазиев[1] және басқалары[2].
Сөзі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Башқұртша | Қазақша |
---|---|
Һай!.. Иртәнсәкәй тороп, бер ҡараһам, Өмөт өҙмәң, дуҫтар, был донъянан, Һай!.. Иркәләрмен, тинем, кис килермен, тинем, Һул битенән үҙен һурып үптем, |
Ай!.. Ертерек тұрып, бері қарасам, Үміт үзбеңдер, достар, бұл дүниеден, Ай!.. Еркелетермін, дедім, кеш келермін, дедім, Сол бетінен ексім сүйіп едім, |
Әдебиет
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- Алкин М. С. Башҡорт йыры. Башҡорт фольклорында вокаль жанрҙар, уларҙы башҡарыу традициялары. — Өфө, Китап, 2002. — 40-сы бит.
- Башkорт халыk ижады: Йырзар. 1-се китап. Өфө, 1974 йыл;
- Дияров К. М. Сал Уралдың моңдары. Өфө, 1988;
- Рыбаков С. Г. Музыка и песни уральских мусульман. СПб., 1897;
- Лебединский Л. Н. Башкирские народные песни и наигрыши. М., 1962;