Италияның кітап басу ісі

Кітап басу ісі Италияда ХV ғасырдан басталады. 1465 жылы Рим қаласының маңындағы Субиако шіркеуінде Цицеронның «Об ораторе» кітабы басылып шықты. 1973 жылы Италия бірінші баспа ісінің құрылғанына 500 жыл толғанын кең көлемде атап өтті. Бұл салтанатқа арналған көрмеде бес ғасырдың басылымдары қойылды. Көрмеден антикварлар, жаңа басылымдармен қатар біртума-шедеврлар, мысалы 1469 жылы басылған Цицеронның «Письма к друзьям» басылымы да жарық көрді. Италияда экономикалық және мәдени дамуына орай кітап баспа ісінің өз спецификалық (өзгешелігіне байланысты) проблемасы мен өзгешелігі бар. Саяси және мәдени даму саласында шығарылып жатқан кітап басылымдарының таралуы Италия мемлекетін алаңдатып отырады. Оның себебі дамыған Еуропа елдерінің ішінде Италия кітап оқу жағынан артқы орындарда келеді. 70-80 жылдары жүргізілген кейбір зерттеулерде 70% жақын халқы кітап оқымайды деп берілген. Сонымен бірге кейінгі жылдары кітап бағасының көтерілгені байқалады. Осыған байланысты Италия мемлекетінде көптеген шығармалар бөлініп, дәптерлік нұсқада шығару басым болып келеді. Шығарманың толық мәтіні шығып болған соң, егер оқырман бар бөлімін сатып алған болса, онда оқырманның сұрауы бойынша оның бар бөлімінің басын қосып, тігіп, түптеп береді. Мысалға 1980 жылдары «Rizzoli» баспасы Француздың «Larousse» баспасымен біріге отырып, '«Всеобщая история от древнейших времен до наших дней» басылымын шығарған. Ол 76 апталық-дәптерден тұрған, соңғы апталық дәптері шығып болған соң басын біріктіріп құрастырғанда 4 том болған. Италия баспагерлеріне сонымен бірге италиян тілі көп таралмағандықтан, кітап экспортының да қиындығы бар, мысалы ағылшын тілінде шығарылатын кітаптардан оның тиражы 6-7 есе төмен болып келеді. Әрине осындай қиыншылықтар Италиян баспагерлері мен үкімен орындарына мәселені шешу проблемаларын қояды.Үкімет кітап экспортын дамыту үшін экспертарларға 1955 жылғы шыққан заңдарына сәйкес қаржы бөледі. Ол заңда тек қана баспагерлер мен авторларды ғана емес, Италия әдебиетін шет елдерге насихаттауда баспаханаларды да қаржыландырады.Осы мақсатта арнайы сыйлық фондлары бар. Әрине, бұл бір ғана іспен кітап шығару, тарату, оқылуы сияқты ондай үлкен мәселені шешу оңай емес екені белгілі. Италияда 15 мыңға тарта кітапхана бар, оның 8 мыңға тартасы жоғары оқу орындарына арналған, сондықтан оған жаппай халық бара алмайды. Кітаптың оқылу мәселесіне көп көңіл бөлінеді. Мысалы Ватикан кітапханасында 60 мыңға тарта құнды кітаптар қолжазбасы бар. Бір ерекшклігі Италияда газет-журналдар көп оқылады. Әсіресе, әсем безендірілген журналдар. Ай сайын, екі аптада бір шығарылатын басылымдарға оқырман сұранысы жоғары.

Италия баспагерлері Ассоциациясы

Италияда бірінші баспа пайда болғанан соң, әуелі Венецияда, одан соң Рим, Миланда Италия баспагерлер Ассоциациясы құрыла бастады. Бұл әрине, баспа саласының тез етек алуына көмектесті. Ассоциациялар негізінен кітап сатудың ережесін, кітап таратуда туындайтын кедергілерді шешуге, кітап дүкендеріне сатушылар дайындауға көмектесті. Бірақ діни цензура, кітаптарды заңсыз басу, сонымен бірге кітаптаратушылардың өздерірің араларындағы бәсекелестіктің салдарынан Венеция баспагерлерінің даму қарқыны тоқтап қалды, тек тұңғыш рет Авторлық құқық туралы заң шығарылып, қоғамның да білімі кеңейген соң, жағдай жақсара түседі. ХIХ ғасырдың екінші жартысында Италияның ұлттық мемлекеті құрылған соң кітап басу мен кітаптарату ісі қайта жанданады. 1869 жылы «Италия баспагерлері мен кітаптаратушылар Ассоциациясы» құрылады. Сонымен бірге 1870 жылы «Италия басылымдарының библиографиясы-Италиянская библиография» шыға бастайды. 1891 жылы Италия кітаптарының «Catalogo colettivo della libreria Italiana» каталогы шығады. Одан 10 жыл өткен соң, екінші католог '«Catalogo generale della libreria Italiana» шығады. Италия ол жылдары үлкен дүкендер баспагерлерінің иелігінде болды, ал Милан қаласы кітап басу мен кітап сатудың орталығы болды. Бірінші анайы кітап дүкендері сонымен бірге антикварлық кітаптарды сататын да дүкендер Милан қаласынан ашылды. Кітап тарату саласын монополиялаған үлкен коммерциялық ұйымдар Италияда бірінші дүниежүзілік соғыста және одан кейін пайда бола бастады. Соғыс жылдары Италия Ассоциациялары таратылады. Баспа ісінің қайта жандануы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін басталады. 1946 жылы Италия баспалары (кітап және журнал)қайтадан ұйымдасып, Миланда «Италия баспагерлер Ассоциациясын» құрады. Ассоциацияның құрамы екі бөлімде жұмыс атқарады. Бірінші бағыттағы баспалар- оқулықтар шығарумен айналысса, екіншісі-әдеби-көркем шығармалар, ғылыми-техникалық, өнер тақырыбындағы басылымдарды шығарады. Ассоциацияның 1881 жылы Миланда құрылған «Giornale della Libreria» атты журналын шығарып тұрады. Журнал екі бөлімнен тұрады: баспа ісі және библиография. Бірінші бөлімінде кітапқа байланысты барлық мәселелер қаралса, библиография бөлімінде жаңа кітап туралы және қайта басылым туралы жарнамалар беріліп тұрады. Ассоциацияның негізгі міндеттері өз құрамындағы баспалардың құқықтарын және мүдделерін қорғау экономикалық, моральдық жақтарынан заң шеңберінде көмектесу, кітап тарату саласында мемлекет ішінде және шет елдерге таратуға көмектесу. Кітап көрмелерін ұйымдастыру. Сонымен бірге басқа да Ассоциациялар құрылған. 1945 жылы Римде «Ассоциация итальянских книготорговцев» құрылған. Баспа құралы Римде шығып тұратын «Книжная торговля» журналы. Сонымен бірге Болонье, Миланда шығатын да журналдары бар. Газет шығарушылар «Газет шығарушылар федерациясына» біріккен. Полиграфистердің де өз Ассоциациялар бар Олардың да өз басылым органдары бар, бар Ассоциациялар Халықаралық Ассоциацияның мүшесі, сондай-ақ Еуропалық экономикалық бірлестіктің де отырыстарына қатысады.

Италияның үлкен кітап фирмалары

Италияда кітап басу фирмалары бір-бірінен құрылған уақыттары яғни «жастары», капиталдарының көлемімен, шығаратын өнімдерінің түрімен айырмашылықтары ерекшеленеді. Қоғамның құрылымына қарай Италия коммунистік партиясының және басқа да саяси демократиялық ұйымдарының баспалары болған. Кей баспаларының тарихы бірнеше ғасырларға кетсе, кей баспалары тарихы бірнеше жыл ғана болады. Ең көне баспаларға жататындар: «U.T.E.T.» (УТЕТ) (Unione Tipografico-Editrice Torinese» 1795, «Casa Editrice Marietti.S.p.A» 1820, «Ancora Editrice» 1821, «Fr.Vallardi», 1840, «Casa Editrice Licinio Cappelli» 1851, «AlanariS.p.A. instituto di Edizioni Artistiche» 1854, «N.Zanichelli S.p.A» 1859, «Tamburini» 1868, ж.б. баспалары. Кейінгі жаңа баспалары екінші дүние жүзілік соғыстан кейін құрылған. Италия баспа саласы кітап, газет, журнал – деп бөлінбейді, тұтас алынып, оның ішінде типографиясы да бар- Италия баспа саласы деп аталады. Италия баспа саласының құрылымы ұсақ баспалардан құрылады. Көбінесе 1-ден 10 адамға дейін қызмет атқаратын баспалар. Үлкен құрамында 500-ге дейін қызмет атқаратын баспалар бірінші ондықты құрайды.Негізгі баспа ісінің орталығы- Милан қаласы, шамамен400-450 баспа шоғырланған, одан кейін Рим, Турин, Флоренция, Неаполь, Болонье, Палермо, Генуе, Венеция, Падуе, Бари қалалары келеді. Тек қана Италияда ғана емес, бүкіл Еуропа аймағында беделі бар, Италияның ең үлкен «Mondadori» баспа бірлестігі. «Mondadori» 1907 жылы Миланда құрылған.1970-80 жылдары оның қаржы айналымы 250 миллион долларды құрған, оның 50 мил-н шетелдердегі филиалдарынан түскен. Оның шет елдегі бірлестіктері Нью-Йорк, Париж, Лондон, Мюнхен сияқты үлкен қалаларда орналасқан. «Mondadori» баспасының құрамында ең жаңа техникамен жабдықталған үлкен полиграфиялық бірлестік, қағаз фабрикасы, жарнама агенттігі, кітап сауда бірлестіктері шоғырланған. Полиграфиялық бірлестіктері негізі Милан мен Вероне қалаларында орналасқан. Қызметкерлер саны 2000-ға дейін кетеді. Оның құрамында аудиокітаптар шығару да бар. Шығаратын басылымдарының да тематикасы өте бай болып келеді, ғылым-білімнің бар саласын қамтиды. Онда сөздіктер, энциклопедиялар, философия, тарих, өнер, көркемәдебиет, балалар әдебиеті, оқулықтар шығарылады. Басылымдар жұмсақ мұқабада және қатты мұқабада шығарылады. Сонымен бірге мерзімді басылымдар да көп шығарылады. «Mondadori» бірлестігінің басылымдары өте жоғары редакциялаумен, әдеби безендіруімен, полиграфиялық жоғары спапасымен ерекшеленеді.Кітаптары өте сауатты басылады. «Mondadori» баспасынан шыққан «Гиганты мировой литературы» 28 томы, «Великие мужчины и женщины всех времен» 50 томдық, «Известные музеи мира» 15 томдық кітаптары мен бірге әлем өркениеті сериялары, «Гени искусства» серияларымен шыққан басылымдардың қай-қайсысында болсын иллюстрациялары өте көп. Кітаптарының сапасын айтар болсақ мысалы «Современные ученые и технологи» басылымында 1450 иллюстрация берілген. Бұл басылымды дайындауда 112 Нобель сыйлығының лауреаттары қатысқан. «Mondadori» Басқа мемлекетпен бірлесіп шығаратын басылымдарға да қатысады.Мысалы Франкфурт жәрмеңкесінде «Mondadori» баспасымен бірлесіп шығарылған 40 басыоым қойылды. «Mondadori» кітап таратуда бұтақталған, салаланып кете беретін сауда жүйесін құрған. Осы жүйелер арқылы кітап тараты саласында үокен жетістіктерге жетіп жүр. Кітап рыногын зерттеу, жоспарлау саласында да өз беттерімен көп шараларды шеше алады.Осы жүйелері көптеген ұсақ жүйелерге бөлінеді, олар кітап магазиндерімен, агенттіктермен, кітаптаратушылармен тығыз байланысады. Бұл жүйе өз құрамында 300-ге тарта агенттікпен, сол сияқты киоскалармен жұмыс істейді. Шет елдерде 40- тан астам кітап магазиндері бар. «Mondadori» сонымен бірге кітап тарату ісінде Кітап клубтарының жұмысын жоғары бағалайды. Құрамында 265 мың мүшесі бар «Club degli Editori» клубы арқылы көптеген кітаптары таралады, 10% дейін қаржылары артады. Келесі үлкен баспаларының бірі «Rizzoli» (Риццоли) Милан қаласында орналасқан, 1929 жылы негізі салынған. Құрамында 3 мыңнан аса қызметкерлер жұмыс атқарады. Оның құрамында бірнеше баспа біріктірілген. «Риццоли Эдиторе», «Эдиториале дель Коррнре делла Сера» газет-журнал шығарады.Ол үлкен концерн, сонымен бірге бұқаралық ақпарат саласына да ықпал етеді. Оның шығаратын кітаптарының тақырыбы; энциклопедиялар, қоғамтану кітаптары, филология, тарих, көркем әдебиет, оқулықтар, анықтамалықтар т.б. Сонымен бірге газет-журналдарды да көптеп шығарады. Фирма шет елдік кітап басушылармен тығыз байланыста, мысалы американ кітап рыногына тек қана Италия басылымдарын ғана емес, Франция, Германия басылымдарын да шығарады. Нью-Йоркте өз кітап дүкендері бар. «Rizzoli» баспа-фирмасы жұмыстарының сапасының өте жоғары деңгейімен ерекшеленеді. Мысалы Нью-Йоркте тапсырыс берген оқырманының заказын олао 48 сағаттың ішінде орындайды. Айтқан уақыттарында тапсырыс орындалмаса олар жауапкершілдіктерінің кеміп қалатынын жақсы біледі. «Rizzoli» шетелдік баспалармен бірігіп жұмыс атқарады. Еуропа елдерінде шыққан кітаптардың каталогі француз, италиян, испан тілдерінде бірнеше рет шығарды. Өздерінің кітап клубтары бар. «Клуб Итальио дель Летторе». Миланда сонымен бірге «Gruppo Editoriale Finanziaria»-Группо Эдиторкале Финанциарио» (Кейінен ол Социета Эдитриге Финанциарио деп аталды) біріктірілген баспалар группасы 1974 жылы құрылған. Оның құрамына бұрыннан келе жатқан бірнеше баспа кіреді. «Fratelli Fabbri» (Франтелли Фабри) Миланда 1946 жылы негізі қаланған. Көркем әдебиет, философия, діни әдебиеттермен бірге карта мен журнал да шығарады. Көптеген кітаптарын жұмсақ мұқабада шығарады. Баспа сонымен бірге төменгі класс оқулықтарын шығарады. «Valentino Bompiani» (Валентино Банпиани) 1929 жылы Миланда құрылған. Негізінен көркем әдебиет шығарады, сонымен бірге энциклопедия, анықтамалықтар да шығарады. «Adelphi» (Адельфи) 1963 жылы Миланда ашылған өзіндік беделі бар баспа, негізінен- философия, өнертану, религия, психология тақырыптарындағы кітаптарды шығарады. «Boringhieri» (Боринтьери)1957 жылы Туринде құрылған. Жылында 500 жаңа басылым шығарады, медицина, техника, философия кітаптарын шығарады. «Sonzogno»(Сонцоньо) ертеден келе жатқан баспаларының бірі. «Этас –Компасс» техникалық әдебиеттер шығарады. Бұлардан басқа да бірнеше баспалары бар. Бұл баспа группасы өз құрамында «SATE» типографиясы, екі жарнама агенттігі бар. «Garzanti Editore» (Гардзанти Эдиторе) 1904 жылы Миланда құрылған. Энциклопедиялар, қоғамтану кітаптары, филология, тарих, көркем әдебиет, оқулықтар, анықтамалықтармен қоса балаларға арналған «книги-мгрушки» сериясын шығарады. Балаларға арналған өте тартымды кітаптар басады. «Vallecchi Editore S.p.A.» 1913 жылы Флоренцияда құрылған, «Casa Editrice Sansoni» (Каса Эдитриче Сансони) 1873 жылы құрылған университет баспасы болып келеді. «Институто Географико Де Агостини» 1901жылы Римде құрылған. Бірінші жекеменшік баспа карта, атластар шығарудан бастаған, қазіргі кезде әмбебеп басылымдар шығарады, бұл да үлкен баспаларының бірі. «Курицио» көптомдық басылымдар шығарады.

Полиграфияның дамуы

Бірнеше ғасыр бойы Италия қолмен көшіріп жазу кітабының орталығы болды. Бірінші баспа станогы 1463 жылы Субиакоға әкелінді. Одан кейін 1467 жылы Римде, Миланда, Неаплде, Флоренцияда 1471 жылдары, Палермо мен Мессинеде 1478 жылдары ашылды. Италия полиграфиясының тарихы өте бай, кітап басу саласының негізін салған Никола Иенсон мен Альдо Мануцио, Джамбалисты Бодони тағы да басқа тарихи тұлғалар бар. Италия полиграфиясы дамыған елдердің қатарында келеді. Полиграфия саласын экспорттауда бесінші орынды алады. (Германия, АҚШ, Англия, Швейцария, Италия, Франция, Шеция). Мемлекетінде 1200-1300 мыңға тарта полиграфиялық ұйымдар жұмыс атқарады. Италияда полиграфия саласы да 2-9 қызметкерден келетін ұсақ ұйымдардан тұрады, одан әрі іріленіп 1000-ға дейін қызметкерлері бар ұйымдар бар. «Arti Grafiche Amilcare Pizzi», «Mondadori», «Fratelli Fabbri», «De Agostini», «Nebiolo», «Andreotti» полиграфиялық бірлестіктері әлем баспа рыногына ертеден белгілі. «Arti Grafiche Amilcare Pizzi» Милан қаласынан жақын орналасқан, 70-80 жылдан бері әлем шедеврларын басып таратумен келеді. Оның басылымдары қағаздарының жоғары сапасы мен полиграфиялық безендірулерімен ерекшеленеді. Бірлестік жылына 800 – 1000 тапсырыс орындайды, сонымен қатар АҚШ, Англия т.б. елдердің тапсырыстарын орындайды. Бір ерекшелігі бұл бірлестіктің балалар басылымын шығаруында. Бұл балалар басылымының басқа басылымдардан айырмашылығы кітапта көрсетілген жеміс-жидек, гүлдердің иллюстрациясына қосылып сол өнімдердің иістері беріліп отырады. Италия полиграфия машинасын жасау заводтарының өнімдері әлемде көп қолданылады. «Nebiolo» офсеттік печать жасау машиналары, «Andreotti» глубокий печать шығаратын полиграфия машиналарын көп экспорттайды, сонымен бірге өздері де Германия, Англия, АҚШ- тан алып тұрады. Италияда полиграфия саласының ғылыми-зерттеу базасы Ұлттық целлюлоза қағаз бірлестігінде «Экпериментті-ғылыми орталық» жұмыс атқарады. Ол Рим қаласында орналасқан.Бұл орталық бұрын тек целлюлоза қағаз технологиясымен ғана айналысса, қазіргі уақытта полиграфияның ғылыми-техникалық ақпарат та орталығы болып отыр. Полиграфия саласындағы алдыңғы қатарлы ғылыми еңбектерді өздерінің реферативтік бюллетеньдерінде жариялап тұрады.

Кітап нарығы

Италияда кітап тарату рыногының өз қиыншылықтары бар. Италиян тілінің шектеулілігі, кітапханасанының аздығы, кітап магазин жүйесінің жеткіліксіздігі, кітаптың аз оқылуы сияқты. Бірақ кейінгі жылдары кітап басу, тарату саоасының өскендігі байқалады. Италияда кітап басылымдарының есебін «Центральный институт статистики»- Орталық статистика институты жүргізеді. 1964 жылдан ЮНЕСКО-ның ұсынысымен кітап басылымы 25 группаға бөлініп беріледі.Осы статистикалық жинақтарынан кітап басылымының тематикасын анық көруге болады. Онда бірінші группаға әдеби басылымдар, роман, повесть, екінші орында білім мен мәдениет саласындағы басылымдар, үшінші орында құқық әкімшілік темасындағы әдебиеттер келеді екен. Тиражы жақтарынан да мағлұмат алуға болады. Аударма әдебиеті жағынан Италия Еуропа мемлекеттері арасында үшінші орын алады.(Германия, Франциядан кейін) Кейінгі жылдары аудпрма әдебиетінің үлесі өсіп келеді. Италия кітап басылымын 40-тан астам мемлекеттерде аударылады. Кезінде Советтер одағына да көп аударылған. Бүгінгі күнде Франция, Германия, Англия, АҚШ, Испания мемлекетерінде аударылады. Италияда 1965 жылдан бастап 150-250 мың тиражбен жұмсақ мұқабамен кітаптар көптеп шығара бастады, олар арзан бағамен газет киоскаларында сатыла береді. Италия кітабының экспорты мен импорты туралы айтар болсақ, лингвистикалық шектеуге қарамастан, Италия кітаптары көптеген мемлекеттерге шығарылады. Көбінесе искусство туралы, техникалық анықтамалық басылымдар, басқа да білім салалары туралы басылымдар университет кітапханаларында көптеп пайдаланады. Негізгі импортерлары Франция, Англия, Германия, АҚШ,Бельгия, Нидерланд, Канада мемлекеттері. Италия сонымен бірге 1974 жылдан бастап авторлық құқық туралы «Дүниежүзілік (Женева) конвенцияның" мүшесі болды.

Кітап тарату жолдары

Кітап тарату саласының негізі кітап магазиндері мен кітап-канцеляры магазиндері болып келеді. Көтерме сауда саласына сонымен бірге кітап киоскалары мен көше лоткалары да шығады. Италияда кітап индустриясы екі облста солтүстік және орталығында жақсы дамыған. Ол солтүстігінде-53% болса, орталығында 35% шоғырланған.Италияның оңтүстік аймақтарында кітап тарату саласы нашар дамыған, 12% сол себепте жыл ішінде бірнеше рет «библиобустар» шығып «Кітап апталығын» өткізіп тұру шешімі қабылданған. Үлкен кітап магазиндері Милан, Рим, Турин, Флоренция сияқты қалаларына шоғырланған. Үлкен қалаларында орналасқан дүкендерінде балалар әдебиетін сату жақсы жолға қойылған. Мысалы Милан қаласындағы балалар кітап дүкені ерекше безендірілген интерьерлерімен, бірнеше аймаққа бөлінген. «Голубой зона» аймағында 5 жасқа дейінгі балаларға арналған басылымдар, «Красный зона» аймағында 6-7 жас аралығындағы балаларға арналған басылымдар болса, «Желтый зона» аймағында мектеп оқушыларына арналған басылымдар қойылған. Басқа да ойын-сауық, кинофильмдер, диспуттар ұйымдастырылады. Газет киоскілерінде сериялық арзан басылымдардың сатылымы да 1957 жылдан жақсы табыс түсіріп келеді.Көп томды өте қымбат басылымдардың ақшасын бөліп төлеу жолдары да қарастырылған. «Книга-почтой» сауда саласы Италияда аса дамымаған. Антикварлық кітаптарды сату саласында Италияда 1947 жылы Милан қаласында «Антиквар басылымдарын сатушылар одағы» құрылған. Кітап тарату саласын өз іштерінде және шет мемлекеттерге таратуда Ассоциациялар үлкен жұмыстар арқарады.Мемлекет ішінде кітап жәрмеңкелерін, сонымен бірге халықаралық жәрмеңкелерге Италия кітап экспозициясын ұйымдастырады. Бірінші Италия Кітап жәрмеңкесі 1958 жылы Миланда өткен. Ал 1964 жылдан Болонье қаласында көптеген мемлекетткр қатысатын балалр әдебиеті көрме-жәрмеңкесі өтіп келеді. Көрме кезінде екі сыйлық табыс етіледі. Біріншісі ең жақсы иллюстрациялы басылымға болса, екіншісі полиграфиялық жағынан безендірілуі алынады.Экономика саласындағы басылымдардың көрмесі Модене және Виарреджо қалаларында өткізіліп тұрады.