Италия тарихы

Жат жерліктердің үстемдігі XVІ жүзжылдықта Италияда басталған феодалдық реакция XVII ғасырға дейін созылды тіпті жартылай XVІІІ ғасырға дейін. Қаралып отырған мерзімде Италия Еуропадағы саудалық біріншілікті жоғалтты. Бір уақытта өнеркәсіптік қызметтер қатты қысқарып кетті. Тіпті, Флоренция, Милан, Венеция сияқты ірі орталықтарда да. Елдегі саяси бөлшектену, экономикалық бытыраңқылық халықты әбден қинады оған қосымша жат жерліктердің үстемдігі, Италия аумағындағы үздіксіз соғыстар жағдайды одан да қиындатты. Барлық XVIІ ғ. Екінші жартысында италиялық патшалар арасында өзара қарулы соғыстар тоқтамады. Францияның Габсбургтер әулетімен соғысы Италия аумағында өтті. Осы уақытта Венеция Жерорта теңізіндегі қалған иеліктерін түріктерден қорғау үшін соңғы күшімен күресіп жатты. Италия әсіресе Испан мүрагерлігі үшін болған француз- испан және австрия соғысының аренасы боп, көп зардап шекті. Қай мемлекет жеңіске жетсе де Италиялық қалалар контрибуция төледі, шаруалар танауға ұшырады. Италиялық патшалар соғысушы лагерлердің біресе біреуіне, біресе екіншісіне қосылып, қорғансыз қалалар мен ауылдарға жаңа апаттар тудырды. Тек Пьемонтедегі Савой династиясы ғана антифранцуздық коалицияға кіріп, Сицилия аралын алып, соғыстан пайда көрді. Испан мұрагерлігі үшін соғыс 1713 жылы антифранцуздық коалицаның жеңісімен аяқталды. Испандар мен француздар Аппенин түбегінен қуылды. Жүдеген, бөлшектенген Италия шет жерліктердің жеңілісін бостандық алуда пайдалана алмады. 1714 жылғы Раштатт келісімі бойынша бұрынғы испан иеліктері, түбектегі билік Австрияға өтті. Бір шет елдік билік екіншісіне ауысты. Испандық Бурбондар өздерінің италияндық иеліктерінен айырылғандарына келісе коймады. 1717 жылы олар Сардиния аралын, келесі жылы Сицилия аралын басып алды. Бурбондармен Австриялық Габсбургтер арасындағы соғыстар 1748 жылға дейін Италия территориясында жүрді. Бұл күрестің соңғы этапы Австия мұрагерлігі үшін соғыс XVІІІ ғасырдағы Италия тарихындағы тамаша оқиға – Генуя территориясынан австриялықтардың қуылуымен байланысты. 1746 жылы австрия әскері Генуяға келді. Қарсыласуға батпаған қала ақсүйектерімен басшылары қақпаны ашып берді. Австриялықтар қалаға контрибуцияны төгіп салып, қаланы тонады. Көтерілісті австиялық офицерге тас атқан 12 жасар бала Валила бастады. Сонан соң порттағы жүкшілер, саудагер әйелдер, қолөнершілер қолдарына қару алды, қала баррикадаларға толды. Ал қала басшылығы болса, бұл істерге өзінің қатысы жоқ екенін көрсету үшін өз әскерін жіберді. Көтерілісшілер қала қару- жарақ қоймасын тонады. Төңіректегі шаруалар да қосылды 6 күндік қан төгістерден кейін австриялықтар қаладан қуылды. Генуя республикасының тәуелсіздігі сақталды. Бірақ жұмысшылар мен қолөнершілер қала билігін өз қолдарында ұстап тұра алмады. Ол бірнеше күн ғана билік етіп, ерікті түрде басқаруды дожбен ақсүйектер сенатына тапсырды. 1748 жылғы Ахейлік бейбіт келісім бойынша Бурбондар Италияның болмашы бөлігін ғана алды. Оңтүстікте екі елдің патшалығы құрылды Сицилия тағына Филипп V-тің ұлы, испан тағынан бас тартқан ІІІ Карл отырды. Бірақ түбектің солтүстігінде австрия үстемдігі болды. Ломбардия тікелей австриялықтардың қолында болды Тоскана тағына Габсбургтердің бірі отырды. Қалған италиялық мемлекеттердiң жағдайы және шекаралары айтарлықтай өзгермедi. Италия Ахен бейбіт келісімінен кейін де бұрынғыша кішігірім мемлекеттердің конгломераты боп қала берді, көп бөлігі Испания мен Австрияға бағынышты еді. Италия экономикасы бұл кезде құлдырау шегіне жетті. Шет елдік басқыншылық, ішкі өзара қырқыстар елдің өнеркәсібі мен шаруашылығын қиратты. Ауыл шаруашылығы төмен деңгейде болды, техникасы қарапайым болды. Жер иелерінің қанғыған қойлары бөлімшелерден, бөлімшелерге өтіп егіндерді бұзды. Көптеген жерлер қараусыз қалды италияның өзіне нан жетпей тұрса да астық шет елге тасылды. Поместье иелері өз қарамағындағы жерлерді қомқорлығына алмады. Олар өздерінің жылдық пайда көздеріне барып та өарамады, үлкен қалада өмір сүрді. Дворян жерлері майда бөлшектелініп жалға берілді. Жалға алушылар өз сеньорларына тікелей бағынышты болды. Олар алған өнімнің 2 немесе 3 бөлігімен қоса, оның жерлерінде жұмыс жасап, басқа міндеткерліктерді де атқарды. Бұның бәрі шаруалар көтерілісіне алып келді. XVІІ ғасырдың ортасында Савойада діни ұранмен соғыстар жүрді.1674- 1676 жылдары Сицилияда үлкен көтерілістер болды. Шарулар сеньорлар тонаушылығымен шет елдік басқыншылықтан қашып Франция, Австрия, Швецарияның таулы жерлеріне көшіп кетті. Сауда жолдарында тонаушылықпен айналысты. Барлық Италияда қайыршыланған кедейлер қаңғып жүрді.

Халық наразылығының өсуі XVІІІ ғасырдағы Италия экономикасының жандануының халыққа пайдасы аз болды. Шаруа жерлері бұрынғыдай соғыс орталығы емес еді, шаруалар мен қолөнершілер еркін тыныс ала алатын еді, кейбіреулері ауқатты фермерлер мен мануфактурашыларға айналды. Бірақ дамыған феодалдық қатынастар кезінде капитализмнің дамуы ел халқы үшін қиынға түсті. Сауда және өнеркәсіптің жоғарылауы ауыл шаруашылық өнімдерінің бағасының өсуіне алып келді, әсіресе нан бағасы қымбаттады, жалақы төмендеді.Қалаларда монуфактурашылар өзара бәсекелестікке шыдамай қарызға батып, жай жұмысшыға айналды. Ауылдарда майда жер иеленушілік жойылып жатты. Пьемонтте, Ломбардияда жерінен қуылған жалдамалы шаруалар батрактарға айналды. Қазіргі мағынада пролитариат түсінігі алі қалыптаспаған еді.

XVIII ғасырдың ортасында Пьемонтте шикізаттың жетіспеуі мен қымбаттауынан жібек өндірісінің дағарысы болды. Ол аздаған үзілістермен жүзжылдықтың соңына дейін созылды. 1787 жылға қарай осы өнеркәсіп саласында жұмыссыздар саны отбасымен қосқанда 62 мыңға жетті. Елдің барлық жерінде наразылық өсіп, өрістеді. Ауылдарда шаруалар өздерінен тартып алған қауымдық және бөлшек жерлерін қайтару үшін күресті. Бірде мұнда біресе басқа жерде шаруалардың дворяндарға қарсы қарулы шабуылдары болды. Әлуметтік наразылық үлкен жалдарда байларға қарсы тонаушылық ретінде жүрді. Ауылдан шыққан, байыған қолөнершілердің қаладағы үйлері аш көтерілісшілерге толы болды, оларды әрдайым қолдап отырды. 1764 жылы Оңтүстік Италияда өнім аз болды, алып- сатарлар астық бағасын қымбаттатты, кедейлер бір шөппен күн көріп, жолдарда аштықтан қаза тапқан адамдардың мәйіттері жатты. Осы жылдары барлық жерде аш қалған адамдар нан дүңгіршектерін, алып сатарлар мен дворяндар үйлерін тонап, өртеді. 1766 жылы аш бүліктер Тосканада, Пьемонте мен Палермода тұтнды, мұнда олар түрмені, қару- жарақты басып алды. “Өлім” деген айқаймен халық вице- королдің сарайына да жетті, бірақ ол жергілікті епископтың көмегімен құтылып қалды.Антифеодалдық қозғалыстар Сардиния мен Калабриде де болды. 1781 жылы венециялық тұрғындар арасында шықты.Солтүстіктегі өнеркәсіп орындарындағы жұмысшылар басшыларынан арзан нан мен жалақының өсуіне шарлар жасады. Бұл жерде алғашқы жұмысшы қоғамы пайда болды, аһолар алғашқы ереуілдерді ұйымдасырды. Өкімет басшылары жұмысшы қозғалысын тұншықтыруға тырысты. 1780 жылы Венецияда жұмысшылар қозғалысы болғанда илік оны мейрімсіз басып, жетекшілерін қорқынышты қорғасын түрмеге қамады.

XVІІІ ғасырдың бірінші жартысындағы Италия мемлекеті Өз табыстарын көбейту мақстында жер иеленушілер мен ірі жалдамашыларшаруаларды жерлерінен қуып, олардың орнына жалдамалы жұмысшыларды қолданып, ірі капиталистік типтегі фермалар құрды. Буржуазиялық қатынастар туындады. Солтүстік Италияға сол кезде барған шет елдіктер прогрессті байқаған. Белгілі ағылшын агрономы және саяхатшы Артур Юнг XVIII ғасырдың 90-шы жылдары Ломбардияның тамаша ирригацилық құрылысы мен Пьемонттың жақсы өңделген жерлерін айтты. Өнеркәсіптеде өзгерістер байқалды. Оңтүстік Италияда ол құлдырау шегінде болса, Солтүстік Италия мен Орталықта даму байқалды. Қала мен ауылдарда қолөнершілер саны артты, мата шығаруда, металл бұйым, қағаз, шыны өндіруге әр аудандар мамандандырылды. XVIII ғасырда жібек тоқитын станоктер саны 500-ден 1400-ге дейін өсті. Ломбардия, Пьемонте және Тосканада өндірістік ұйымдар да өзгеріске ұшырады: әсіресе тоқыма алдыңғы орындағы мануфактураларды біріктірді. XVІІІ ғасырдың аяғында Солтүстік Италияда ондаған орталықтанған мануфактуралар болды. Пьемонтта жібек өндірісінде 70- 100, кейде тіпті 120 жұмысшы болды. Елдегі ірі өнеркәсіп орталығының бірі сауда жолдарының торабында орналасқан Миланда капиталистік қатынастар жақсы дамыды, онда бір шатырдың астында 300- 400 адам жеке жұмыстарын атқарды. 1752 жылы Туринде ІЭммануил патшаның қолдауымен Пьемонттық жібек өндіру және сатумен айналысатын қоғам құрылып, капиталы сол кезең үшін көп болған 600 мың лирге жетті.