Канада құндызы
| Канада құндызы | ||||
 | ||||
| Ғылыми топтастырылуы | ||||
|---|---|---|---|---|
Домен | ||||
Патшалық | ||||
Тип | ||||
Класс | ||||
Отряд | ||||
Тұқымдас | ||||
Түр | ||||
| Халықаралық ғылыми атауы | ||||
|
лат. Castor canadensis | ||||
| Солтүстік Америка құндызының таралуы (қою жасыл – жергілікті, ашық жасыл – енгізілген) | ||||
|
| ||||
| Қорғалу статусы | ||||
|
Castor canadensis
| ||||
| ||||
Канадалық құндыз[1][2] (лат. Castor canadensis) — кеміргіштер жасағына жататын жартылай суда тіршілік ететін сүтқоректі жануар; қазіргі екі құндыздар тұқымдасы өкілінің бірі болып табылады (тағы да еуразиялық өзен құндызы бар). Құндыздар үлкендігі жағынан капибарадан кейін, екінші орында тұратын кеміргіштер қатарына жатады.
Сыртқы түрі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Биологиялық тұрғыдан еуразиялық құндызбен ұқсас және көп уақыт бойы оның түршесі болып есептелегн еді. Алайда оның кариотипінде 40 хромосома бар, ал еуразиялық құндызда 38, сол себептен оларды будандастыруға болмайды.
Еуразиялық құндызға қарағанда оның денесі соншалықты созылыңқы емес, кеудесі жалпақ, басы қысқа және үлкендеу болып келетін қара құлақ қалқандары мен бір-біріне жақын орналасқан дөңес көздері бар. Құйрығы қара мүйіз қалқаншаларымен қапталған және ұшы үшкірленіп, жалпақ біткен (ұзындығы 20—25 см, ені 13—15 см). Денесінің ұзындығы 90—117 см; салмағы 32 келіге дейін жетеді. Түсі қызыл немесе қара-қоңыр болады. Күрек тістері үйлесімсіз үлкен, олар арқылы құндыз қатты ағаштарды кеміреді. Үстіңгі күрек тістерінің ұзындығы кем дегенде 20-25 мм-ге дейін жетеді, ал ені 5 мм. Қабысқан құлақ тесіктері мен танауы, көздегі түссіз жарғақтары жартылай суда өмір сүруге көмектеседі. Аталықтары мен аналықтарының құйрығының ұшында жұп бездер орналасқан, олар иісті секреттерді бөледі.
Таралуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Канадалық құндыз Солтүстік Америкада таралған – шығыс, солтүстік-шығыс және солтүстік жағаларынан басқа Аляска жерлерінде; шетқары солтүстіктен басқа Канадада; АҚШ-тың барлық жерінде, тек Флоридада, Невадада, Калифорнияның біраз бөлігінде кездеспейді; АҚШ шекарасындағы Мексиканың солтүстігінде де мекен етеді. Скандинавия елдеріне қолдан әкеліп, қоныстандырылған. 1937 жылы Финляндияға жеткізілген болатын, содан ары қарай Карелияға, Ленинград аудандарына таралып кетті. Амур бассейнінде, Камчаткада, Сахалинде жерсіндерілген.
Өмір салты
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Өмір сүру салты еуразиялық құндызбен ұқсас. Канадалық құндыздар да түнде белсенділік танытады, және күндіз сыртқа сирек шығады. Олар өте жақсы жүзе алады және сүңгиді, су астында 15 минутқа дейін тұра алады. Отбасылармен 8 түрге дейін бірігіп тұрады – отбасылық жұптар және олардың ұрпақтары. Жас құндыздар ата-аналарымен екі жылға дейін бірге болады.[3][4][5] Қауіп төнген жағдайда суды құйрығымен ұрып, дабыл береді. Еуразиялық құндыздар секілді, канадалық құндыздар да індерде тіршілік етеді, оларды шыбықтардан жасап, балшықпен немесе топырақпен сылайды. Індерден суға баруға болатын тар жолдар салынған; ол жердің едені ағаш қабықтарымен, шөппен жабылған. Еуразиялық құндызға қарағанда канадалық құндыздар індерге сирек тұрақтайды. Су деңгейін және ағымның жылдамдығын реттеп отыру үшін бөренелерден, шыбықтардан, тастардан, балшықтан, саздан бөгеттер салады. Канадалық құндыздар құрылысқа деген зор қабілеттерімен ерекшеленеді, олар бөгет салудан рекорд орнатқан. Мысалы, Джефферсон (Монтана) өзенінде салынған бөгеттің ұзындығы 700 метрге жетіп, салт аттының салмағын оңай көтере алды; 2000 жылдардың соңында Wood Buffalo National Park ұлттық паркінде құндыздардың бөгеттері табылды, оның ұзындығы 850 метр болды, ал құрылысы 10 жыл уақытты алып, қазіргі кезде ғарыш суреттерінде жақсы көрінеді. Канадалық құндыздың ішегі ұзын, бұд оның қатты азықпен қоректенуіне көмектеседі. Негізінен ағаш қабықтарын және талдың, үйеңкінің, теректің, қайыңның, қандыағаштың, көктеректің камбийлерін қорек етеді. Сонымен қатар сулы және жағадағы өсімдіктерді де азық етеді. Зообақтарда тәтті картопты, картопты, сәбізді салаттарды да жақсы жейді. Қысқа азық жинап қояды.
Жас құндыздарға қасқырлар, койоттар, қара және қоңыр аюлар, құнулар, сілеусіндер, кәмшаттар, күзендер қауіп төндіреді. Ересек құндыздарға жыртқыштар сирек шабуыл жасайды.
Егерде канадалық құндыздардың жұбы қайтыс болса, олар өздеріне жаңа серікті іздестіреді. Аталытар мен аналықтар өмірлерінің үшінші жылында жыныстық жағынан жетіледі. Жылына бір рет көбейеді, қаңтар мен ақпан аралығында ареалдың солтүстігінде, ал қарашаның соңы мен желтоқсан арасында оңтүстікте көбейеді. Жүктілік 105-107 күнге созылады, жас құндыздар сәуір мен маусым аралығында дүниеге келеді; олар көре алады, қызғылт, қоңыр немесе қара терімен қапталған және 24 сағаттан кейін-ақ жүзуге жарамды. Бойлары 38 см-ге дейін жетіп, салмақтары 500-600 грамм болады.
Құндыздардың өмір сүру ұзақтығы 10-12 жылды құрайды.
Саны және адам өміріндегі маңызы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Жойылып кете жаздаған еуразилық құндызбен салыстырғанда канадалыққ құндызға келген зардабы аздау болды. Оның саны 10—15 млн-ға жетеді, дегенмен Солтүстік Американың отарлауына дейін олардың саны бұдан он есе көп болған еді.
Құндыз - Канаданың ұлттық жануары және 5 центтік монетада бейнеленген. Және де Орегон мен Нью-Йорк штаттарының символы болып табылады.
Қызықты факт
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1940 жылдардың басында АҚШ-тың кейбір аймақтарында адам игере бастаған жерлерге құндыздар өз әсерлерін тигізген. Осы оқиғаға байланысты Құндыздарды адамдардан аулақ жерлерге көшіру керек деген шешім қабылданды.
құндыздардың көшірілуі үшін штаттың ортасынан үлкен бір қорықтан арнайы жет телімі берілді. Бұл территория транспорттардың кіре алмауымен ерекшеленді.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Пятиязычный словарь названий животных. Млекопитающие — Б. 151.
- ↑ Млекопитающие. Большой энциклопедический словарь / науч. ред. д. б. н. И. Я. Павлинов. — М.: ООО «Фирма „Издательство ACT“», 1999. — С. 28. — 416 с. — ISBN 5-237-03132-3
- ↑ Laurence Irving, M. D. Orr The diving habits of the beaver (en). — Science. — Т. 82.
- ↑ Paul J. Ponganis Diving Physiology of Marine Mammals and Seabirds — 2015. — ISBN 978-0-521-76555-8.
- ↑ Кузякин А. П., Второв П. П., Дроздов Н. Н. Жизнь животных Т. 7.