Канун (Албания)
Канун (алб. kanun) ― бастапқыда ауызша берілген албан құқықтық әдет-ғұрыптарының жиынтығы.
15 ғасырда Албанияда бар құқықтық әдет-ғұрыптарды жалпылау Лека Дукаджининің Кануны (Kanuni i Lekë Dukagjinit) құрылды[1]. Келесі кештер бірте-бірте қалыптасты:
- Ескі Хауа (Kanun i vjetër );
- Мирдита түні (Kanuni i Mirditës);
- Пуки түні (Kanuni i Pukës);
- Черменики қарсаңы (Kanuni i Çermenikës);
- Папа Юлийдің қарсаңында (Kanuni i Papa Zhulit);
- Лаберия қарсаңында (Kanuni i Labërisë);
- Скандербег түні (Kanuni i Skënderbeut), сондай-ақ Арберияның кеші (Kanuni i Arbërisë) ретінде белгілі.
Канундар 20 ғасырға дейін албандар (мұсылман да, христиан да[2]) көп тұратын аймақтарда кең таралған. Леки Дукаджинидің канунына ең үлкен ұқсастықты Скандербегтің кануны сақтап қалды.
Этимология[өңдеу | қайнарын өңдеу]
«Канун» термині грекше κανών (ереже, қара). Албан тілі араб және түрік арқылы алған орыс «каноны».
«Канун» сөзінен басқа басқа сөздер де сол мағынада қолданылған: тюркизмдер (usull, itifak, adet, sharte[3]), славянизмдер (закон[4]) және жергілікті албан сөздері (rrugë немесе udhë ― жол[5]; doke ― мораль).
Тарих[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Кейбір авторлар үйлер Иллирия тайпаларының әдет-ғұрыптарына қайтып оралады деп санайды, басқалары бұл жалпы үнді-еуропалық құбылыс деп болжайды. 15 ғасырда князь Лека Дукаджини қолданыстағы әдет-ғұрыптарды жалпылап, біріктірді. Стефан Гечови 1913 жылы Лека Дукаджини Канунды[2] жазып алып, ішінара басып шығарғанға дейін канундар ауызша түрде болды. Ол тек 1933 жылы Гечови[2] қайтыс болғаннан кейін толықтай жарық көрді. 1989 жылы екі тілдегі ағылшын-албан басылымы шықты[6].
Мазмұны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Заңның негізгі қағидалары — ар-намыс (nderi), қонақжайлылық (mikpritja), дұрыс мінез-құлық (sjellja) және руға адалдық (fis).
Лёка Дукаджини қарсаңында 12 тараудан тұрды:
- Шіркеу
- Отбасы
- Неке
- Үй, мал және мүлік
- Жұмыс
- Мүлікті беру
- Сөз
- Ар-намыс
- Шығындар
- Қылмыс туралы заң
- Қарттар туралы Хауа
- Артықшылықтар мен ерекшеліктер.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ George Gawrych The Crescent and the Eagle: Ottoman rule, Islam and the Albanians, 1874–1913 — London: IB Tauris, 2006. — Б. 36. — ISBN 9781845112875.
- ↑ a b c Bernard Cook Europe since 1945 an encyclopedia — Garland Publishing, 2001. — Б. 22. — ISBN 0-8153-4057-5. Retrieved 2010-07-01..
- ↑ Donato Martucci I Kanun delle montagne albanesi: fonti, fondamenti e mutazioni del diritto tradizionale albanese — 2010. — Б. 20. — ISBN 9788874701223.
- ↑ Anila Omari Marrëdhëniet gjuhësore shqiptaro-serbe — Kristalina KH, 2012. — Б. 323–324.
- ↑ Gewohnheitsrecht im multinationalen Staat: Die Osmanen und der albanische Kanun // Rechtspluralismus in der Islamischen Welt: Gewohnheitsrecht zwischen Staat und Gesellschaft — 2005. — Б. 121–142. — ISBN 9783110184556.
- ↑ Dukagjini, Lekë; Gjeçov, Shtjefën; Fox, Leonard; Shtjefën Gjeçovi; Leonard Fox Kanuni i Lekë Dukagjinit — Gjonlekaj Pub. Co., 1989. — ISBN 978-0-9622141-0-3.