Киматогенез

Киматогенез Перинатальдық кезең онтогенезі яғни бала дамуы «Прогенез» және «Киматогенезден» тұрады. Киматогенез-нәрестенің ұрықтанғаннан бастап туғанға дейінгі даму кезеңі. Киматогенез кезеңі ұрықтану сәтінен бастап және зиготалардың қалыптасқан сәттен бастап есептеледі және үш кезеңге бөлінеді. Бірінші кезең - бластогенез - ұрықтанудан кейінгі 15 күн бойындағы ұрықтың дамуы, ұрық клеткасының бөлінуі және бластула түзілуге дейінгі уақыт .

Екінші кезең - эмбриогенез - негізгі органогенез орын алған және амнион мен хорион қалыптасқан кезде жүктіліктің 16-дан 75-ші күніне дейінгі уақытты қамтиды. 

Үшінші кезең - фетогенез ұрықтың 76-шы күні мен 230-шы күнінің арасындағы кезең, бұл кезде бала жолдасы қалыптасып, ұрық тканьдері жетіліп, іріктеле бастайды.Әр периодтың өзі ерте және кеш периодтардан тұрады. Перинатальды онтогенез патологиясы зиготаның пайда болған сәтінен бастап босану басталғанға дейін адам ұрығының қалыпты дамуынан ауытқулардың барлық түрлерін көрсетеді. Прогенез патологиясы - «Гаметопатия» Киматогенез патологиясы – «Киматопатия» деп аталады. Киматопатия – ұрықтану сәтінен бастап туылғанға дейінгі даму бұзылысы. Киматопатия ерекшеліктері: 1. Эмбрионның қалыпты дамуының бұзылысы – дизонтогенез. Киматогенез периодына байланысты дизонтогенез әртүрлі деңгейлерде пайда болуы мүмкін: онтогенездің ерте кезеңінде жалпы бұзылыстар дамиды; дамудың кейінгі кезеңінде микроскопиялық зерттеулермен ғана танылатын, ультрақұралымдармен жасуша тіндеріне зиян келтіретін аса ауыр бұзылыстар пайда болады. 2. Мезенхимальды тіндердің гиперплазиясы, дистрофиясы, некрозы, қан кету және басқалары сияқты басқа патологиялық процестермен дистогенездің үйлесуі. 3. Зақымдалатын мүшенің уақыттың әсері. Киматопитияның кезеңдеріне қарай патологиялары: Бластопатия- ұрықтанғаннан кейінгі алғашқы 15 күнде зигота зақымдалуы. Осы кезеңдегі зақымдану факторының әсеріне ұрықтың жауап беру «барлығы немесе ештеңе принципімен» яғни ұрық тіршілігін жояды немесе репаративтік қабілеті жоғары болса , әсер еткен факторларды сезбей одан әрі дамиды. Бірқатар жағдайларда осы кезеңдегі ұрықтарда келесі бластопатиялар деп аталатын патологиялық өзгерістер кездеседі: • аллалазия немесе жара салдарынан пайда болған бос ұрық қаптары. • қосарлы даму ақаулықтары • жатырдан тыс жүктілік • сиреномиелия және циклопия • Симметриялық немесе асимметриялық егіздер ақаулығы Жүктіліктің алғашқы 15 тәулігінде ұрықтың шетінеу жиілігі өте жоғары және барлық ұрықтанған жұмыртқаның 35-50%-ын құрайды. Эмбриопатия-ұрықтың жатыр қабырғасына бекітілгеннен планцентаның түзілуіне дейінгі уақыт аралығында ұрықтың зақымдалуы. Планцентацияның бұзылуы шетінеуге алып келеді , эмбрионның дамуы тежеледі , оның тіршілікке қабілеті төмендейді . Эмбриопатиялар өте жиі байқалады. Эмбриопатияларға тән : фенотипінде толық көрініс бермеуі және генотиптің фенотипке толық сәйкес келмеуі. Фетопития - нәрестенің жатырішілік дамудың 76 күнінен немесе 12-ші аптасынан бастап туылуына дейінгі аурулардың жалпы атауы (алкогольдік фетопатия , диабеттік фетопатия және т.б) Осы кезде егер мүшелердің дамып жетілуі аяқталмаса ғана шын ақаулықтар қалыптасуы мүмкін. Ол мүшелерге жататында ми, жұлын , өкпе ,тістер, жыныс мүшелері. Фетопатиялар гипоплазия, дисплазия , микроцефалия , гидроцефалия түрінде көрініс береді. Сонымен қатар эмбриональдық құрылымдардың кері даму процесінің тежелуі нәтижесінде, дер кезінде жабылмауы, бітелмеуі нәтижесінде ерекше ақаулықтар қалыптасады: урахус- несепағар бітіспеуі, ішек жыланкөзі, ашық артериальды өзек, ашық сопақ тесік, т.б. Осы кезеңде дамыған ақаулықтар мүшелердің алғашқы орналасу орнын сақталуымен немесе эмбриональдық саңлаулардың бітіспеуімен көрінеді. Киматопатияның даму барысын зерттеу тәсілдері әлі жетілмегендіктен оның даму механизмі кеңінен толық зерттелмеді. Сонымен қатар екі бірдей планцета арқылы өзара тығыз жалғасқан обьектілерді - ана мен баланы зерттеу оңай шаруа емес. Әртүрлі эндогенді және экзогенді факторлар әсерінен құрсақтағы нәрестеде туындайтын түрлі деңгейдегі патологиялардың бірінші заңдылығы – ұрықтың даму қалпының бұзылысы.

Дереккөздер: • «Патология пренатального и перинательного периода » М.М.Тусупбекова Караганда,1999 • «Медициналық биология және генетика» Е.Ө.Қуандықов ;С.А.Әбілаев Алматы , 2011