Коми-Пермяк ұлт округі
Коми-пермяк ұлт округы – РКФСР-дің Пермь облысы құрамында. 1925 жылы 26 ақпанда құрылған. Жері 32,9 мың км. 1972 жылғы санақ мәліметтері бойынша, халқы 200 мың. Округ 6 әкімшілік ауданға бөлінеді. 1 қала, 3 поселкесі бар. Орталығы – Кудымкар қаласы.
Табиғаты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Коми-пермяк ұлт округы Орал тауының етегін ала, Кама өзенінің алабына орналасқан. Жері төбелі жазық. Солтүстік бөлігін Солтүстік Жон (ең биік жері – 270 м), батысын Жоғарғы Кама қыраты (биіктігі 280 м) алып жатыр. Климаты континенттік; қаңтардың орташа температурасы – 15,7 градус (Кудымкар), - 16,7 градус (Гайны). Жауын-шашынның жылдық мөлшері 500–550 мм. Ірі өзені – Кама (округ жеріндегі ұзындығы 120 км). Жері күлгін және шымтезек аралас батпақ топырақты. Территориясының 80 % орман (ағаш қоры 300 млн м), 5 % батпақ. Қоян, тиін, ор қоян, түлкі, қама, бұғы т.б. жануарлар, құр, шіл, саңырау құр т.б. құстар кездеседі.
Халқы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Халқының көбі коми-пермяктар (58 %). Орташа тығыздығы 1 шаршы км жерге 6,1 адамнан (оңтүстігінде 20 адамнан). Қала халқы 20%.
Тарихы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Коми-пермяктар Кама өзені атрабына біздің заманымыздың 1-мың жылдығы аяғында қоныстана бастады. 15 ғасырда олар князь басқарған бір орталыққа бірікті. Негізгі кәсіптері – егін салу, аң және балық аулау, мал өсіру. 14 ғасырда жергілікті халық арасында христиан дінінің ықпалы артты, соның нәтижесінде 15 ғасырдың 2-жартысында коми-пермяктар жері Москва мемлекетіне қосылды. Көп жылдар бойы бұл өңір тұз өндіруші страгонавтардың қарамағында болды. 1920 жылдың 4 наурызында ежелгі коми-пермдер жерінде Совет өкіметі толық орнады.
Шаруашылығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Коми-пермяк ұлт округы экономикасының басты салалары – ауыл шаруашылығы және орман өндірісі. Ауыл шаруашылығы жері 0,4 млн.-ға, оның 60 пайызы жыртылған. Егістігі 200 мың га. Басты дақылдары: бидай, сұлы, картоп, жидектер. Мал шауруашылығында мүйізді ірі қара, шошқа, қой, жылқу өсіру ерекше басымдыққа ие. Орман шаруашылығы негізінен Коми-пермяк ұлт округының солтүстігінде орналасқан. Мұнда округтағы барлық ағаш ресурсының 50%-на жуығы шоғырланған. Осында ағаш дайындайтын механикаландырылған ірі кәсіпорындар жұмыс жасайды. Дайындалған ағаш Кама өзені арқылы Пермь облысына және еліміздің Еуропалық бөлігінің өңтүстік аудандарына жеткізіледі. Елді мекендерінде шағын металл өңдеу және машина жөндеу зауыттары, тамақ, киім тігу кәсіпорындары бар. Ірі өнеркәсіп орталығы – Кудымкар қаласы. Автомобиль және өзен транспорты дамыған; окгругтегі басты көлік жолдарына Менделеево-Кудымкар жатады. Кеме Кама өзені бойымен жүзеді.
Білім саласы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1971-1972 оқу жылдары округте 292 мектеп, 4 арнаулы орта оқу орны, болды. Мектептерде 48,4 мың оқушы, ал арнаулы орта оқу орындарында 3,6 мың студент білім алды. Округта 1973 жылы 1 қаңтарды 128 кітапхана, 280 клуб, 332 кино қондырғы, Пионерлер сарайы, жас натуралистер үйірмесі, драма театры, өлкетану музейі жұмыс істеді. 1926 жылдан округтық «По ленинскому пути» газеті шығады.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
М.Қ.Қаратаев, Қазақ совет энцеклопедиясы. 4 том.