Кіші аққу

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту
 Басқа мағыналар үшін Аққу (айрық) деген бетті қараңыз.
Кіші аққу


Амандық күйі
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Жануарлар
Жамағаты: Хордалылар
Табы: Құстар
Сабы: Қазтәрізділер
Тұқымдасы: Үйрек
Кіші тұқымдасы: Қаздар
Тегі: Аққулар
Түрі: C. bewickii
Екі-есімді атауы
Cygnus bewickii
(Yarrell, 1830)

Кіші аққу (лат. Cygnus bewickii) - негізінен солтүстік жарты шарда (Үндістанды, Оңтүстік-шығыс Азияны алмағанда) мекендейтін кішкене аққу.


Қазтәрізділерге жатады. Ұялайтын жерлері - тундра мен орманды тундрада саны бұрынғы қалпына келе бастаған түр. Қазақстанның батыс бөлігінен көктем мен күзде 1 мыңдайы ұшып өтеді. Бізде ұяламайды. Санының азаюының негізгі себебі - заңсыз аулау. 1830 жылы Жаррел (Jarrel) ашқан.[1]

Статусы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

5-ші санат. Ұялайтын жерлерде саны қалпына келе жатқан түр. Ресейдің Қызыл кітабына енгізілген (5-ші санат).

Генофондысын сақтау үшін таксонның маңызы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Палеарктика фаунасындағы туыстың төрт түрінің бірі.

Таралуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Евразияның тундрасында ұялайды. Қазақстанда ұшып келу-кету кезінде кездеседі, оңтүстік облыстарда қыстауы мүмкін [2]. Негізгі келу-кету жолы – Қостанай облысының шығыс және оңтүстік аудандарындағы Торғай ойысының суқоймалары [3][4]. Есіл және Нұра су алаптарының көлдерінде сирек кездеседі [5]. Жеке, ертеректе біршама қозғалыста болған, миграциялық жол Ертіс аңғарымен өтеді [6]. Соңғы жылдары екі рет Алакөл көлдерінде [7], бір рет – 2007/2008 жылы қыстың басында Алматы маңындағы Сорбұлақ көлінен кездескен.

Мекендейтін жерлері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Солтүстік мұзды мұхиттың теңіздеріне құйылатын өзендерінің аңғарлары мен атыраптары, оларға жақын жатқан өзендері мен көлдері бар батпақты тундра. Миграция кезінде Қазақстан территориясында үлкен сәл тұздылау саяз сулы көлдерде тоқтайды, бірақ өтетін құстарды республиканың кез – келген жерінен, әсіресе сулы территориялардан, кездестіруге болады.

Саны[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Сібірдің тундрасында барлығы 20 мыңнан аса кіші аққу мекендейді, олардың ішінде Қазақстан арқылы 1 мыңдай құс ұшып өтеді. 1986 ж. көктемде Торғай өзенінің төменгі сағасында 120, күзде 105 ересек және 77 жас аққулар есепке алынған. Қазірде бұл жерде ұшып келу-кетуде ондаған құстарды кездестіруге болады [3][8].

Негізгі әсер ететін факторлар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Тундраны шаруашылық мақсатта қарқынды игеру, ұялау кезінде мазалау, миграция кезінде және қыстайтын жерлерінде қаскерлік жолмен аулау.

Биологиялық ерекшеліктері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

2-4 жаста жұп құрайды, көбеюге 4-6 жылда кіріседі. 2-5 жұмыртқа болатын ұяны суқоймаларының жағалауларындағы биіктеу жерлері мен қопаларға салады; ұя салуға материал ретінде мүк, қоңырбастың және басқа өсімдіктердің құрғақ сабақтары. 29-30 күн шайқайды. Балапандарының орташа саны 2,1-3,6. Су және құрлық өсімдіктерімен қоректенеді[9][10]. Қазақстанда жекеленген құстар мен аздаған топтары көктемде (сәуір) және күзде (қазан) сирек кездеседі.

Қолда өсіру[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Хайуанаттар паркінде көбееді.

Қабылданған қорғау шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қазақстанда ұшып келу-кету кезінде Наурызым мен Қорғалжын қорықтарында, Сарықопа мен Торғай қорықшаларында қорғалады.

Қажетті қорғау шаралары[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Торғай өзенінің төменгі сағасында қорық және Арал теңізінің шығыс жағалауы мен Қостанай облысындағы Құсмұрын көлінде қорықшалар ашу. Аңшылар арасында аққуларды қорғау үшін су құстарын далалық жағдайда анықтауға болатын анықтауыштар тарату арқылы үгіт-насихат жүргізу.

Зерттеу жөніндегі ұсыныстар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Қорғалатын аймақтарды білу үшін Қазақстанда миграция және қыстау кезеңінде шоғырланатын жерлері мен санын анықтау.

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. Батыс Қазақстан облысы. Энциклопедия. — Алматы: «Арыс» баспасы, 2002 жыл. ISBN 9965-607-02-8
  2. Красная Книга КСРО, 1984;
  3. a b Брагин, Брагина, 2002.
  4. наши данные, 2005;
  5. Кошкин, 2007;
  6. Березовиков, Самусев, 1998;
  7. Березовиков, 2002. Белялов, Карпов, личн. сообщ., 2007;
  8. Кривоновосов Г.А., личн. сообщ.;
  9. Минаев, 1987;
  10. Evans, 1979.