Лосось
| Лосось | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
.jpg) | ||||||||||
| Ғылыми топтастыруы | ||||||||||
|
Лосось немесе Албырт (лат. Salmoninae) — Албырт балық тәрізділер отрядының Албырттар тұқымдасының үлкенді-кішілі бірнеше балықтар тегі. Оларға тән ерекшелік арқасында жұмсақ тері қатпары болады, бұл қатпарды мойлы қанат деп атайды. Балықтардың бұл тобы қоңыржай және солтүстік ендікте тараған.
Биологиялық сипаттамасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Лососьтар көбінесе өсіп-жетілуі, теңізде өтіп, ал уылдырық шашу үшін өзендерге шығатын өткінші балықтар. Лосось балықтарына Қиыр Шығыс теңіздері ерекше бай келеді. Мұнда лосось тәрізділерден: кета, горбуша, нерка және тағы басқалары мекен етеді. Нағыз лосось балықтарының бір түрі — семга (Sаlmа sаlаг). Бұл Атлантика мұхитының теңіздерінің солтүстік бөлігінде, Баренцово, Ақ теңізде кездеседі. Семга КСРО-ның Европалық бөлігіндегі солтүстік өзендеріне уылдырық шашу үшін келеді. Жазда және күзде уылдырық шашу миграциясын жасайды. Қиыр Шығыс лососьтарының бір ерекшелігі уылдырық шашқаннан кейін бәрі бірдей қырылып қалмай, кейбір особьтары өмірінің ішінде төрт ретке дейін көбейеді. Семгалар да Қиыр Шығыс лососьтарындай уылдырықтарын су түбіндегі топырақпен жауып қояды. Солтүстік теңіздерінде, сондай-ақ Қара теңіз бен Каспий теңіздерінде семгаға жақын кумжа (Sаlmо tгиttа) деген түрі тіршілік етеді. Бұлар өзендерде көбейеді де, семіру үшін теңіздердің терең, қашық жерлеріне барады. Кейбір түрлерінің тіршілігі тек қана өзендерде өтеді. Кумжаның ұсақ түрі — форель өзендерде және тау көлдерінде тіршілік етеді.
Лососьтардың ішінде тұщы суды тұрақты мекен ететін түрлері де болады. Оларға: сигалар, кейбір омулдар мен таймендер жатады.
Көбеюі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бұл балықтар өзендердің бас жағына уылдырық шашады. Ал оның ішіндегі нерка деген түрі уылдырық шашу үшін көлдерге барады. Уылдырық шашу кезіндегі миграциясы бірнеше мың километрге дейін жетеді. Мысалы, кета Амур бойымен екі мың км жоғары көтеріледі. Уылдырықтарын өздері қазған арнаулы су түбіндегі шұқырға шашып, оның бетін уақ тастармен, немесе ірі құмдармен жауып тастайды. Шабақтары өзенде қыстап шығады да, көктемде теңізге келеді. Ересек балықтар уылдырық шашып болған соң қырылып қалады. Сөйтіп, олар бүкіл өмірінің ішіндё бір-ақ рет көбейеді. Кеталар 3-4 мың, горбушкалар 1—2 мың уылдырық шашады.
Өсімталдығы төмен балықтар. Көпшілік түрлері топырақта, ұсақ тасты және тастақ су түбінде ұя салады. Кейбір өткінші түрлері уақытша тұрақты және кішкене тұщы су топтарын құрайды. Албырт балықтардың маусымдык формалары да кездеседі. Олар бір-бірінен уылдырық шашу мерзімімен, дене көлемімен және өсімталдығымен ажыратылады. 11 түрмен түршесі ХТҚБ Қызыл кітабына, ал 1 түрмен 1 түршесі КСРО Қызыл кітабына енгізілген.[1]
Лосось өнімдері
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Лососьтәрізділердің кәсіптік маңызы өте зор. Бұлардың еті дәмді болумен қатар, “қызыл уылдырық” деген атпен сатылатын уылдырығын пайдаланады. Лосось тәрізділердің. нашар көбеюі және олардың қымбат өнімдер беруі, оларды қолдан көбейту шараларын қолдануды қажет етеді.[2]
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- ↑ «Омыртқалылар зоологиясы» С. П. Наумов- Алматы «Мектеп» баспасы