Махмет Мүтиұлы Қажиахметов

Қажиахметов Махмет Мүтиұлы 1955 жылы қазақ айының 23-ші жұлдызы күні дүниеге келген. Жасынан сурет салу, өлең жазуға, саятшылыққа қызыққан. Алғаш өлеңі 11 жасында «Қазақстан пионері» газетіне шығып, кейіннен аудандық «Қызыл ту», облыстық «Орал өңірі» газеттеріне жарияланған.

Махмет Мүтиұлы қарапайым отбасында өскен. Әкесі шопан болған, отбасында 10 бала тәрбиеленген. Руы Даттың Сүлеймені. Әкесі Мүти мен анасы Роза көп жылдар бойы қырда қой бағып, «Еңбек Қызыл ту» орденін иеленген. Сол кездері әкесі үйіне алдыратын «Мәдениет және тұрмыс», «Жұлдыз» журналдары, «Қазақ әдебиеті» газетін оқу арқылы өзінің ақындық өнері шыңдалса, бұл өнердің нағашы жұртынан да дарығандығын айтады. Жастайынан өнер адамдарымен жақын араласқанды жөн көрген. Мектеп табалдырығын Жетікөл ауылының мектебінде аттаған.Алғашқы ұстазы - Таспила апай. Құдасының үйінде жатып оқып жүріп, қолөнер шеберлігін меңгерген. Махмет Мүтиұлы ақын, айтыскер, журналист, аудармашы ғана емес, қолөнер шебері. Жүген түйіп, қайыс илеу, қамшы өріп, ертұрман бұйымдары, ат әбзелдері және домбыра жасаудың шебері атанған. Аудандық халық театрында бірнеше рөлдер сомдап, актер да болған.

Ақындық өнерге кең өріс алған шағы бозбала кезі. Әскерде жүріп елге деген сағынышын өлеңдері арқылы жеткізіп отырған. Ауылға хатты өлең түрінде жазып, кейіннен «Елге сағыныш» деген өлеңдер топтамасы аудандық газетте жарық көрген.

1976 жылы Махмет Қажиахметов әскерден оралған соң, ақындығына тәнті болған сол кездегі аудандық газеттің редакторы Бақтығұл Ойшыбаев ақынның шаңырағында болып, ата-анасынан рұқсат алып «Қызыл ту» газетіне жұмысқа алған.

1977 жылы алғаш рет аудандық ақындар айтысына Сарой ауылының атынан қатысып, Жосалының ақыны Закария Молдағалаиевпен айтысып, «Аудан ақыны» атағын алған. 1979 жылы, 1985-1989 жылдары аудандық айтыстарда Закария Молдағалиев, Асқар Сұлтанов сынды ақындармен айтысқан. 1988 жылы Қаратөбе ауданында өткен облыстық ақындар айтысында Тайпақтың ақыны Үзілдік Елеубаевамен айтысып, жүлделі орын алған. Айтыс өнеріне 10 жылын арнаған.

1978 жылы Тасқала ауданының қызы Ботагөз Нугмановамен отау құрған. Отбасында он баланың үлкені, әке-шешесі өмірден ерте озып, жары Ботагөз екеуі бауырларына қамқор болып, артындағы іні-қарындастарына жетілдіріп, жеткізген. Жары Ботагөз де зейнеткерлік жасқа келгенше редакцияда корректор болып жұмыс жасаған, мамандығы – линотипистка. Махмет Мүтиұлының 3 ұлы бар: Дәурен, Дархан, Дамир. Үлкені ұлы Дәурен мен келіні Шынардан Замир, Заңғар есімді немерелері бар. Ақынның кенже ұлы Дамир Алматы қаласындағы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-де оқыған, магистрант. Бүгінгі күні Орал қаласындағы АтиСО-да мұғалім болып қызмет атқарады. Махмет ақынның сырт келбеті қатал, жұмыста талапшыл көрінгенімен, келіні Шынардың айтуынша отбасында өте қамқор жан. Бауырлары мен балаларына үнемі көңіл бөліп, бар уақытын арнайды екен.

Махмет Мүтиұлының тағы бір қызығушылығы – саятшылық өнері. Аң аулауды бала жасынан үйренген. Ақын аңшылық өнерді аңдарды жою, көз тоймаушылық жағдайда емес, адамға қауіп төнген жағдайда ғана пайдаланады екен. Табиғат сырын ұғыну, жаратылыстың тылсым дүниесімен тілдесу мақсатында таза ауада, қансонарда саятшылыққа шықанды жаны қалайды. Бір жылдары қасқыр да баққан. Ақын өзі туралы «Даланың ұлымын, дала өстім, мені дала тартып тұрады» деп көп айтады. Ғайсағали Сейтақтың «Қасқыр баққан Махмет» атты өлеңі де талант иесінің ерекше қызығушылығын анық көрсетеді. 2003-2007 жылдар аралығында «Қайнар» болып өзгертілген аудандық газеттің редакторы болған. 2008 жылы облыстық «Орал өңірі» газетінің 90 жылдығы, қазақтың қабырғалы қаламгерлері Т.Жароков пен Х.Есенжановтың 100 жылдығына арналған мүшайрада І орын алып, «Жайық поэзиясының жүйрігі» атанды.

2010 жылы «Қазақстан Жазушылар одағының Батыс Қазақстан бөлімшесінің бір топ талатты ақындардың темірқазығы» топтамасына өлеңдері енгізілді. Аудандық «Сырым елі» газетіне ақынның журналист ретіндегі мақалалары, өлеңдері әр жылдарда жарияланған. Аудандық газетте ақынның мерейтой қарсаңында Махмет Қажиахметов жайында Энгльс Шынғалидың, Бақтығали Тілегенұлының, Жолдығали Өтеевтің мақалалары және әлеуметтік желілерде (В контакте, Facebook) келіні Шынар Молданиязованың «Келін толғауы» тақырыбындағы мақаласы жарық көрді. Мақаланы оқи отырып ақынның жан дүниесін, мінезінің байлығын аңғаруға болады.

Сырым елі ақындарының «Жыр өзегі – Жымпиты» өлеңдер жинағына ақынның «Мінез», «Қара бешпет», «Сырым елін таныстыру немесе қонақтарды қарсылау», «Кісілік қанда», «Дүлдүл», «Өлеңге болдым неге осы құмар...», «Жеңіс әні», «Дланы аңсау», «Қолөнер және ақындық», «Туған жер еске түскенде», «Мұражайда», «Серт» сынды өлеңдері енген.

2015 жылы ақынның 60 жас мерейтойы аталып өтіліп, Сырым ауданы әкімінің қолдауымен, «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша «Көгершін көңіл» кітабының тұсаукесері өтті. «Дала демі» атты өлеңдер жинағы «Жазушы» бастасында түптелуде. Ақынның үш кітап боларлық өлеңдері қолжазба күйінде сақтаулы. Ақынның еш жерде жарияланбаған өлеңдерін жинақтап кітаптарын шығару – басты арманы. Махмет Қажиахметов Конституцияның 20 жылдығы медалінің, Қадыр атындағы медаль иегері. Бүгінгі күнде Махмет Мүтиұлы Сырым аудандық «Сырым елі» газетінің бас редакторы қызметін атқаруда.

Поэзиядағы алғашқы қадамдары

Алғашқы өлеңі - «Ақ тауық». Алғаш өлеңі 11 жасында «Қазақстан пионері» газетіне шығып, кейіннен аудандық «Қызыл ту», облыстық «Орал өңірі» газеттеріне жарияланған. Шығармашылығы және аудармалары Өлеңдері облыстық, респубиклық басылымдарда әр жылдары жарық көріп жүрсе де, кітап шығаруға асықпай, ізденіске көбірек уақыт арнаған ақын. Облыстық мүшәйраларда жүлде алған өлеңдерінен-ақ қаламының қарымын анық байқатады. Талғамы биік, толғамы терең. Бірақ дарындымын деп даурықпай, оқыған жанның жүрегіне жететін жырымен ойын оңаша өлеңге өре береді.

Тұңғыш жинағының өзі әдебиет әлеміне өзіндік үні бар ақын екенін көрсетеді... 2013 жылы Махмет Қажиахметовтың өлеңдері жинақталып «Көгершін көңіл» кітабы басылып, 2015 жылы ақынның 60 жас мерейтойы қарсаңында тұсау кесуі өтті. Ақынның «Көгершін көңіл» кітабынан бөлек еш бір жерде жариаланбаған өлеңдерін қоссақ әлі 4 кітап қылып шығаруға болады. «Көгершін көңіл» жинағы 7 бөлімнен тұрады:

  І бөлім – Өмір өлеңдер
  ІІ бөлім – Дала дауысы
  ІІІ бөлім – Мезгіл мезеттері
  VІ бөлім – Махаббат мәңгі ертегі
  V бөлім – Арнаулар
  ІVбөлім – Әндер
  VІІ бөлім – Аударма 

Ақынның өлеңдер жинағының бөлімдері арқылы жан-жақтылығын байқауға болады. Махмет Қажиахметов – жазба ақын, айтыс ақыны, аудармашы, журналист, редактор, қолөнер шебері.

Өлеңдері Ақын ретінде өзі өмір сүрген қоғамдағы маңызды оқиғаларды өз өмірімен байланыстыра жырлау Махмет ақынға тән қасиет. Мысалы, «Элегия», «Той жасармын», «Соқыр үміт», «Таңырқа маған, дүние» өлеңдерінен анық байқауға болады. Ақындық өнер туралы «Экспромт», «Шабытты кез», «Поэзия», «Өзекті ой» өлеңдерінен аңғаруға болады. Далада өскен ақын үшін туған жер, туған ауыл қашан да ыстық. М.Қажиахметов шығармашылығынан ел аралап, өңіріміздің табиғат ерекшелігін, ұлттық құндылықтарын, ұлы тұлғаларын жырлағанын аңғарамыз. «Шежін», «Тасқала», Сырым бабамен сырласу», «Сағыныш», «Орал», «Мұқғали, Қасымдар-ай», «Қыр туралы сыр», «Қазақсатн Республикам», «Жымпиты», «Бір ауыл», «Ақұштап апама» өлеңдері мысал болады. Табиғат – адам өмір сүрер тіршілік етер ортасы. Онсыз өмір жоқ. Міне, осы табиғат көріністерін, оған бөлінген қазақ даласындағы өмірді, тұрмыс-халді суреттеуге Махмет ақынның көптеген өлеңдері арналған. Ақынның өлеңдерінің мәнділігін, көркемдігін, әсемдігін көрсететін – табиғат поэзиясы. «Табиғат этюді», «Өліара шақ», «Қысқы саят», «Құтты наурыз», «Күз кетіп барады», «Күз», «Көктемгі сезім», «»Керемет көктем», «Кел, көктем, келші», «»Қаңтар», «Қансонар», «Бесқонақ», «Түнгі натюрморт» өлеңінде табиғат бейнесін тамаша суреттей келе, жол бойындағы жолаушыны жырға қосады. Журналист қашанда қаламын шыңдай түседі. Ақын әрі журналист болса – шығармашылықтың шыңдалғаны. Махмет Мүтиұлының «Орал өңірі» газетіне», «Сырым елі» газетіне» арнаған өлеңдері де журналист ретіндегі дарындылығын көрсетеді. Махмет Қажиахметовтың өлеңдерін тақырыптық жағынан топтастыра келе өлең құрылысына шебер ақын екенін білеміз. Махмет Қажиахметов белгілі тұлғаларға арнап өлең жазған. Мысалы «Тіл анасы», «Парасат»,«Талантты мойындау», «Опасыз жүние», «Нар қазақ», «Кенже ұл», «Бауырларыма», т.б.. Тіл анасы Маржан Ахметқалиқызына арнап жазған өлеңінде: Тіл үіретіп айта алған, Тәтті сөзбен тілекті, Мақалға да майталман, Тебіренткен жүректі, – деп ақынның сөз саптаудағы шеберлігін, шешендігін тілге тиек етеді.

  Әрбір адам ғашық болады емес пе? Ақынның махаббат лирикасына арналған  «Бала ғашық», «Бұл махаббат», «Көктеммен келген махаббат», «Жарыма», «Ғашықтық қақында», «Бейкүнә сезім», «Арман қыз» өлеңдерін атауға болады.
  Қазақтың ұлттық аңшылық өнері адамды сабырлылық пен төзімділікке, ерік күші мен дене күшінің үндестік табуына, батылдық пен жылдамдыққа, жомарттық пен жадыраңқылыққа тәрбиелеген. Аңшылықтың адам денсаулығы үшін шипасы да мол. «Қансонар», «Айлы түн: аң, аңшы» өлеңдерінен ақынның аңшылық өнерге бейім екені көрінеді. 
  ...Барған сайын бөрілен қайрат кеміп, Аңшы жетті мылтығын сайлап, төніп. Азу тісін ақситып арлан өлді, Ақырғы ажалға кеп айбат шегіп, - қансонардағы табиғат көрінісін суреттейді. Мұндай суреттеу тек саятшылық өнерді жанына жақын тұтқандарға ғана тән. Махмет ақынның сөзіне жазылған әндерге Д.Қажымов, А.Алдамжаров, Н.Төлеуішов сынды сазгерлер ән жазып, республикалық деңгейде танымал болды. «Кел, көктем», «Шаттығым», «Немерем», «Жеңіс әні», «Әдемі, арман шағым» әндері халық арасында кең таралып үлгерді. Махмет Қажиахметовтың тағы бір қыры – аудармашылығы. С. Есениннің «Түн», «Аққайың», Б.Пастернактың «Таңғы шақ» өлеңдерін аударғаны белгілі.

Қазақстан - Республикам өлеңі Кең жайылған құшағындай ұлтымның, Сен мейірбан жүрек болып бұлқындың. Қазақстан Республикам - Отаным, Дархан қазақ пейіліндей құлпырдың. Республикам, қадіріңді білмес кім? Тамыр салып тарихыңмен бірге өстің. Тау көтерген толағайдай алып боп, Таңдандырып бар әлемді күнде өстің. Бодандықтың үзіп тастап бұғауын. Ерлік болды сенің теңдік сұрауың. Жақсы үлгіңді жария етіп жырлауға Жұмылуда ақының мен жырауың. Республикам - орындалған арманым. Арайланып, атсын асыл таңдарың. Тәуелсіздік туын берік сақтайтын Елің, жұртың - сенің мәңгі қорғаның. Көсемдері ісін түзу бастаған, Кемел елсің көші ілгері басқадан. Ұлан далаң ұлы істерді қолға алды, Ұлы өмірдің символындай Астанаң. Толтырам деп озық елдің қатарың Алға ұмтылған сәтті болсын сапарың. Алашама арман болған осы елдік, Айдан асса айып па екен атағың? Келешегің жарқын болып бұдан да, Еркін есей, ерке ұлдай бұлаңда. Айбатыңмен, қайратыңмен жаһанға Республикам, «мені көр!» - деп ұранда!