Маңғыстау петроглифтері

Маңғыстау петроглифтері. Қазақ даласының тарихи ескерткіштерге бай екені белгілі. Солардың бірі петроглифтер немесе тастағы таңбалар. Маңғыстау жерінде өз бастауын әріден алатын осындай таңбалар көптеп кездеседі.

Олардың бірі өлкедегі жартас бетіне салынса, көбі тарихи ескерткіштер қайтыс болған адамдардың басына тұрғызылған құрылыстардың (мазар, сағанатам) қабырғаларына, сондай-ақ қабір үсті ескерткіштерінің ерекше бір түрі болып табылатын қойтас-қошқартас пен құлпытастардың өн бойына салынған. Онда бір кездері Маңғыстауды мекендеген тек оғыз-қыпшақ және осы күнгі адай руларының таңбалары ғана емес, әлі күнге дейін шешуі табылмаған, көп зерттеуді қажет ететін белгілер көптеп кездеседі.

«...оғыз-қыпшақ және Адай (Маңғыстау) дәстүрлеріндегі петроглифтер Қазақстанның кем дегенде он бес мыңжылдық тарихы бар жартас беті өнері жолының аяқталған жері болып табылады. Петроглифтердің эстетикалық деңгейінің төмендігі және мазмұнының қораштығы туралы пікірді Маңғыстау материалдары жоққа шығарады. Адай дәстүріндегі петроглифтер бейнелеу құралдарының молдығымен және күрделілігімен айрықша бағаланады»

дейді А.М. Медоев. Маңғыстаудың тастағы таңбалары туралы кезінде Ф.Ф. Берг, Г.С. Карелин де, Орыс географиялық қоғамының мүшесі М.И. Иванин де, подпоручик Алексеев те жазған болатын. Одан кейін Маңғыстауға айдаумен келген украин ақыны Т.Г.Шевченко мен Б.Заллесский 1851 жылы А.И. Антипов басшылық еткен Қаратау экспед. кезінде көздерімен көріп, артынан өз еңбектерінде көрсетті. 20 ғ-дың басында Маңғыстауға келген неміс ғалымы Р.Карутц, қазақ ғалымы М.Меңдіқұлов, Маңғыстау тарихының білгірі Е.Өмірбаев та осы таңбалар туралы зерттеулерін жасаған. Жазба мұралары жоқ көшпелі тайпалардың өткені жайлы объективті құжаттың қызметін материалдық ескерткіштер атқаратынын айта келіп Ә.Кекілбаев былай дейді:

«...Олардың қай заманда қалай киініп, қандай қару асынғанын, кімдермен жауласып, кімдермен сауда жасасқанын, кімге табынғанын, немен қоректенгенін, неден қорыққанын, ол тұстың саяси құрылысы мен экономикалық географиясын, философиясы мен поэтикасын жел мүжіген құлпытастардың көнетоз дидары еш бүкпесіз жайып салады».

Тарихи ескерткіштерден басқа тас бетіне салған таңбалар Айрақты, Ақмая таулары мен Жығылған мүйістерінде, Тынымбай шоқысында, Белесем шатқалында, өлкенің басқа да жерлерінде көптеп кездеседі.