Мекемтас Мырзахметұлы

Мекемтас Мырзахметұлы, ту5ан кезде Мекемтас Мырзахметұлы Мырзахметов
Туған күні	9 мамыр 1930 (1930-05-09) (94 жас)
Туған жері	ОҚО, Түлкібас ауданы, Майтөбе
Азаматтығы	КСРО  Қазақ КСР  Қазақстан
Ғылыми аясы	абайтанушы
Ғылыми дәрежесі	Филология ғылымдарының докторы, профессор
Альма-матер	Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті
Марапаттары	Құрмет ордені

Мекемтас Мырзахметұлы (9 мамыр 1930 жылы, ОҚО, Түлкібас ауданы, Майтөбеде туған) — Абайтанушы, ғалым. Филология ғылымдарының докторы, профессор. Қазақстанның мемлекеттік сыйлығының (1996) жән «Түркі әлеміне қызымет» халықаралық сыйлығының иегері. "Абайтану" ғылыми-зерттеу орталығының директоры, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі.

Өмірбаяны

Шыққан тегі Ұлы жүздің Дулат тайпасы Шымыр руынан. Мекемтас Мырзахметұлы - 1930 жылы Түркістан облысы, Түлкібас ауданы, Майтөбе ауылында дүниеге келген. Әкесі Мырзахмет 1933 жылы қайтыс болды. Анасы 1945 жылы 50 жасында дүниеден өтті. Балалары жетім қалды. Отбасында 12 бала болған, оның бірі ашаршылық кезінде қайтыс болса, енді бірі соғыстан оралмады, қалғандары қылшамен ауырып, науқат болып кетті. Солардан 3 бала ғана аман қалған (ағасы Ордабек 72 жасында дүниеден озды және әпкесі Күләнда орта жастан асқан соң дүниеден қайтты). Мекемтас Мырзахметұлының айтуы бойынша анасы ұзын бойлы, жүдеу, қараторы кісі еді. "Суретке түсу шариғатқа қайшы" - деп суретке түспеген. Балалары жастай шешектен өле бергендіктен, "тастай қатты, бекем болсын" деген ниетпен кенже баласының есімін Мекемтас қойыпты. Анасы қайтыс болғаннан кейін ағайындарының қолында тұрады. 8 жасында мектепке барды, кейін балалар үйі мен мектеп-интернатта тәрбиеленді. 8 сыныпты бітіре сала Тар1948 жылы Ванновқа (қазіргі Тұрар Рысқұлов) ауылындағы Абай атындағы қазақ орта мектебін бітірді.

Еңбек жолы

• Абай атындағы Қазақ педагогикалық институтының (қазіргі Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті)нің филология факультетін (1953), оның аспирантурасын (1964) бітірген.
• 1953–1961 жылдары Низами атындағы Ташкент педагогикалық институтында кафедра меңгерушісі, декан, проректор;
• 1969–75 жылдары ҚазПИ-де доцент, 1975–91 жылдары Қазақстан Ғ.А Әдебиет және өнер институтында ғылыми қызметкер, абайтану бөлімінің меңгерушісі қызметтерін атқарды.
• 1991–2000 жылдары арасында Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінің кафедра меңгерушісі‚ Иасауи ғылыми лабораториясының меңгерушісі, әдебиет және этнофилология ғылыми-зертттеу орталығының директоры;
• 2002–2003 жылы Түркітану ғылыми-зертттеу институтының директоры қызметтерінде болды. 2000 жылдан М.Х. Дулат атындағы Тараз мемлекеттік университетінде қазақ әдебиеті кафедрасының меңгерушісі және “Түркі халықтары әдебиетінің тарихы” ғылыми-зертттеу орталығының директоры, “Бауыржантану” ғылыми-зертттеу орталығының бас ғылыми қызметкері.

Ғылыми еңбектері

Мекемтас Мырзахметұлының зерттеу еңбектерінде абайтану мен мұхтартану, бауыржантану, иасауитанудың, Абайдың ақындық зертханасының жайы, ақын мұрасының рухани нәр алған қайнар көздері, Абай мұрасының шығыспен байланысы 1965 жылдан бастап терең зерттеле бастады. Абай мұрасындағы мораль философиясының негіздері оның исламға, адамгершілік мұраттарына қатысты зерттеліп ашылды. Қараханидтер заманынан бастау алған кемел адам мәселесі Жүсіп Баласағұнидың “Құтадғу білік” дастанында қамтылып, Иасауидің “хал ілімі” (камили инсани) арқылы негізделіп, Абайдың “толық адам ілімі” арқылы дәстүрлі жалғастық тауып даму жолдары жәуанмәртлік, яғни иманигүл(үш сүю) жайындағы Абай танымдары негізінде талданып‚ бір жүйеге түсірілді. Мырзахметұлы кеңестік кезеңде-ақ патшалық Ресейдің Қазақстанда жүргізген миссионерлік саясаты негіздерін әшкерелеп (“Қазақ қалай орыстандырылды”, 1993)‚ қазақ жеріндегі топонимдер мен антропонимдердің саяси-әлеуметтік сырларын ашып, қоғамдық ой-санаға ықпал етті. Абайтану мен мұхтартанудың ғылыми негізді қарым-қатынасын зерттеді. Абай шығармаларын жаңа қырынан талдап, ондағы айтылмай келген шығыстық мәселелер мен танылмай келген ойларды, шығыстық термин сөздерді бүгінгі күн талабы тұрғысынан жаңаша қорытып, ғылыми айналымға түсірді. Сондай-ақ қазақ әдебиетінің түрлі салаларынан мамандар даярлап, отыздан астам кандидат диссертация қорғатты. Абайтанудың библиография көрсеткіштерін құрастырып (1965, 1988, 1995) алғы сөздерін жазды. “Абай” энциклопедиясы мен М.Әуезовтің 20 томдық, 50 томдық шығармалар жинағын шығаруға атсалысты.

Шығармалары

• «Абай Құнанбаев. Библиографиялық көрсеткіш» (1965),
• «Мұхтар Әуезов және Абайтану проблемалары (1982),
• «Абай жүрген ізбенен» (1985),
• «Абайтану. Библиографиялық көрсеткіш» (1988),
• «Абайдың адамгершілік мұраттары» (1993),
• «Абайтану тарихы» (1994),
• «Восхождение Мухтара Ауэзова к Абаю» (1994),
• «Абай және Шығыс» (1995),
• «Әуезов және Абай (1996),
• «Түркістанда туған ойлар» (1998),
• «Түркістан, Тараз арасы...» (2002),

т.б. монографиялар, кітаптардың («Абайды оқы, таңырқа», 1993; «Абайтану дәрістері», 1994; «Абайтану дәрістерінің дерек көздері», «Абайды білмек парыз, ойлы жасқа», 1997;

Мемлекеттік марапаттары

• 1996 жылы елбасының жарлығымен ғылым саласындағы ерен еңбектері үшін Қазақстанның мемлекеттік сыйлығын алды.
• 2001 жылы «Құрмет ордені» мен марапатталды.
• 2003 жылы «Түркі әлеміне сіңірген еңбекгі үшін» халықаралық сыйлығының лауреаты (Анкара);
• Бауыржан Момышұлының атындағы «Құрмет белгісі» ордені;
• «Парасат ордені» мен марапатталған.
• 2008 жылы «Астанаға 10 жыл» медалі;
• «Ғылымды дамытуға сіңірген еңбегі үшін медалі» мен марапатталған (ҚР БжҒ министрлігі);
• Бірнеше медалдар мен құрмет грамоталарымен марапатталған.

Ғылыми атақтары

• 1989 жылы Филология ғылымдарының докторы (ғылыми атағы);
• 1995 жылы профессор құрметті ғылыми атақтары берілді.