Мойын – шор жазба ескерткіші

Мойын – Шор жазба ескерткіші – көне түркі жазба жәдігерлігі. 795 ж. жазылған ескерткішті проф. Г.И. Рамстедт 1909 ж. Солт. Моңғолиядан (Селенга өз. мен Шинэ-усу к. аймағынан) тапқан, мәтінін неміс тіліндегі аудармасымен бірге 1913 ж. жариялаған. Еңбек 1959 ж. С.Е. Маловтың аударуымен орыс тілінде жарық көрді. Ескерткіш “Селенга тасы” деп те аталады, онда 39 жолдық жазу бар. Жазу түрік тіліне де аударылды (Н.Оркун, 1936). Мойын шор Тұрфан (тоғыз оғыз) мемлекетінің ханы болған, Түркі қағанының соңғы билеушісі Озмыш тегінді жеңген. Мәтінде жалқы есімдермен (жер-су, адам аттарымен) қатар ел, тайпа атаулары да жиі кездеседі (ұйғыр, тоғыз оғуз, үш қарлұқ, сегіз оғуз, тоғыз татар, тардуш, телес, чик, қырғыз, басмыл, түргеш, табғаш, түрік, соғды). Шығарма оғуз тайпасының өкілі атынан баяндалған. Ол “мен тоғыз оғузды жинап біріктірдім” дейді де, басынан өткен соғыс оқиғаларын, жеңістерін баяндайды. “Селенга тасы” жәдігерлігінде қыпшақтар туралы мәліметтердің кездесуі оның құндылығын арттыра түседі. Әдеб.: Малов С.Е., Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии, М. – Л., 1959; Құрышжанұлы Ә., Ескі түркі жазба ескерткіштері, А., 2001.

Ә.Оралханқызы