Морфологиялық сіңісу

Морфологиялық сіңісу—тіліміздегі кейбір сөздердің әуелде қандай бөлшектерден құралғаны бірден аңғарылмайтындай болып кірігіп, бір сөзге айналуы. Морфологиялық сіңісудің сыры сөздер құрамын тарихи, этимологиялық тұрғыдан талдау арқылы анықталады.

Морфологиялық сіңісудің түрлері

Морфологиялық сіңісудің екі түрі бар.

• Бірі кіріккен сөздердің өзара тұтасып кетуі де,
• екіншісі — жеке қолданылатын түбір сөздердің түпкі түбірінің көне сөзжасам қосымшалармен тұтасып, жігі білінбейтін бүтін бір сөзге (түбірге) айналуы. Мысалы, әкел, әкет деген кіріккен сөздер тіл дамуының көне бір дәуірлерінде алып кел, алып кет деген тіркесте қолданылған сөздер. Сөзді қысқартып ықшамдап айту заңдылығы бойынша сөз тіркесіндегі кел, кет толық сақталып қалған да, алып дегеннен -лып тұлғасы түсіп қалған, алып дегеннен қапған а дыбысы кел, кет дегендегі е дыбысының әсерінен жіңішкеріп ә дыбысына ауысқан. Морфологиялық сіңісудің екінші түрі — қазір жеке қолданылмайтын түпкі түбір тұлғалардың көне қосымшаларымен тұтасып, жігі білінбейтін сөзге айналып кетуі.

• Мысалы, жоқ жо+қ, жой - жо+й, жон - жо+н, жүл - жү+л, жұу - жұ+у, жұрын - жұр+ын, жұрдай - жұр+дай, жұрнақ - жұр+нақ, жұрқа - жұр+қа дегендегі жұр - жү+р сияқты мағынасы тектес түбір сөздердің түпкі түбірі — жо (жү). Бірақ түбірді (сөзді) тарихи тұрғыдан белшектемесе, жинақтап ажыратуға болмайды, бүтін бір тұлға ретінде ғана танылады.