Мінездеу

Мінездеу^[1]– әдеби кейіпкерді таным-түсінігі мен мінез-құлқын таныта даралай суреттеу. Түрлі тәсілдер арқылы жасалады. Тура мінездеу кейіпкердің мінез-құлқын айнытпай, сол қалпында баяндаса, жанама мінездеу оған қатысты құбылыстар мен заттарды суреттеу арқылы қаһарман бейнесін ашып көрсетеді. Адамның сезімдік көңіл-күйін, күйініш-сүйінішін, қимыл-әрекеті мен кескін-кейпін бейнелеу үшін оның өз сөзі мен өзгемен арадағы әңгімесін келтіру, сондай-ақ түрлі табиғат құбылыстарын суреттеу – осының бәрі әдебиеттегі адамның ішкі әлемін тануға, сырт пішінін анықтауға аса қажетті тәсілдер. Бұл әдістер бірін-бірі толықтырып, айқындай түседі, мінездеу үшін маңызды рөл атқарады. Осыған байланысты портреттік, психологиялық, сөйлесудегі мінездеу деген топтарға жіктеледі.

Тура мінездеу кейіпкердің мінез-құлқын, түр-түсін, жүріс-тұрысын төтеден, бірден суреттеу, тікелей баяндау. Адамның сыртқы бітім-болмысын тікелей немесе жанама мінездеу арқылы жасаумен бірге, оның ішкі сырын да ашу керек. «Қара қарғаның қанатындай немесе көмірдей жылтыр, қара сақалы бар, жалпақ қызыл жүзді, ісінген қалың қызыл қабақты Әзімбай осылайша тор құрып қойып, өзі құрық жонып отыр. Ойының бәрі ішкі тартыс пен тәсілде... Кейде бітік, қысық көздерін төмендете қиғаштап қарап, өз есептеріне сүйсінгендей, болымсыз күлімсіреп те қояды. Көз алдынан Құнанбайдың үлкен шаңырағына тиісті мыңға тарта «қан жирен», «құла жирен» сәйгүліктер «біз сендік!» деп шұбатылып, жон жүндері жылтырап, өтіп-өтіп жатқандай болады» («Қоршауда»). Бұл сипаттауда Әзімбайдың сырт кескінімен, сұрықсыз ажарымен қатар, Оспанның мұрасын бөлісуге байланысты ішкі қулығы, пасық мақсаты қоса бейнеленген

Жанама мінездеу кейіпкерді төтеден сипаттамай, соған қатысы бар өзге заттарды суреттеу арқылы оның кім екенін айқындау.Басқа құбылыстарды айта отырып, кейіпкердің жан-дүниесін көрсетеді. Осы арқылы адамның сыртқы түрін анықтап, ішкі сырын ашуға жол ашады.^[2]