Мұртаяқты шаяндар
| Мұртаяқты шаяндар | ||||||||
 | ||||||||
| Ғылыми топтастырылуы | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Домен | ||||||||
Патшалық | ||||||||
Тип | ||||||||
Кіші тип | ||||||||
Класс | ||||||||
Кіші класс | ||||||||
Инфракласс | ||||||||
| Халықаралық ғылыми атауы | ||||||||
|
Cirripedia Burmeister, 1834 | ||||||||
| Ұлы отрядтар | ||||||||
|
| ||||||||
| ||||||||
Мұртаяқты шаяндар (лат. Cirripedia) – максиллоподалар табына жататын шаянтәрізділер. Мұртаяқты шаяндардың денесі қатты бақалшақпен қапталған, осы белгісіне қарай ұлулар типіне жатқызылады. Олардың аяқтары бунақты мұрташаларға ұқсағандықтан мұртаяқты шаяндар деп атайды. Олар теңіздерде ғана тіршілік етеді. Ересектері су түбіндегі заттарға (тастар, кеменің асты, теңіз жануарларының денесі т.б.) жабысып, бір орынынан қозғалмайды.
Сипаттамасы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Бақалшақтары бір-бірімен қозғалмалы байланысқан тақташалардан құралған. Қоректенген кезде шаян тақташалардың арасынан көкірек аяқтарын шығарады да, бақалшақтың ішіне су кіреді. Бұл шаяндар сумен бірге ілесіп келген ұсақ ағзалармен қоректенеді. Қозғалмай тіршілік ететіндіктен олардың денесі көптеген өзгерістерге ұшыраған:
- олардың денесінің сыртындағы бунақтары мен хитинді қабаты жойылған;
- басы өзгерген, себебі олар қандай да бір басқа затқа басы арқылы бекінеді;
- құрсақ бөлімі қысқарып, жойылған;
- аяқтарының қызметі өзгерген, су кіргізуге ғана бейімделген. Кейбір түрлері паразиттік жолмен тіршілік етеді.
Құрылысы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Денесі екі қабат мантия қаптарынан тұрады. Денесі жұмсақ, екі бөлімнен тұрады: бас және көкірек. Басының алдында орналасқан мұрташалары қысқа. Олар безді болып келеді. Мұртшаларының қызметі: затқа бекіну. Артқы мұрташалры болмайды. Көкірек бөлімінде 6 жұп аяғы бар.
Маңызы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Мұртаяқты шаяндардың зияны көп. Кемелердің астына миллиондап жабысып, кеменің жүзуін баяулатады. Кит, акулалардың терісіне де жабысады. 700-ге жуық түрі бар. Мысалы, теңіз жаңғағы.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Қызықты биология. 2-бөлім: Жануарлар дүниесі (омыртқасыздар). - Алматы: "Таймас" баспа үйі, 2007. - 136 бет. Сәтімбеков Р., Әлімқұлова Р.