Наполеондық соғыстар
Наполеондық соғыстар (1803–1815) — Наполеон Бонапарт басқарған Бірінші Француз империясы мен ауыспалы Еуропалық коалициялар арасындағы болған конфликтілердің жиынтық атауы. Бұл соғыстар Француз революциясы (1789–1799) мен Француз революциялық соғыстар (1792–1802) билікке алып келген түрлі саяси күштердің әсерінен туындаған. Бұл оқиғалар осы уақыт аралығында Францияның құрлықтық Еуропадағы доминациясына әкелді.
Бұл соғыстар жеті конфликтіден тұрады. Олардың бесеуі Наполеонға қарсы соғысқан коалиция атауларымен және екеуі соғыс орын алған аумақтарға байланысты қойылған. Барлығының атауы: Үшінші коалиция соғысы, Төртінші коалиция соғысы, Бесінші коалиция соғысы, Алтыншы коалиция соғысы, Жетінші коалиция соғысы, Түбектегі соғыс және Францияның Ресейге басып кіруі.
Қысқаша тарихы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Үшінші анти-француздық коалиция
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1805 жылы Ұлыбритания Премьер-министрі Уильям Питт бастамасымен үшінші анти-француздық коалиция құрылды. Оның құрамына Ұлыбритания, Аустрия империясы, Ресей империясы, Неаполь корольдігі кірді. Алайда Наполеон Бонопарт әскері генерал Мак әскерлерін Ульмде тұтқынға алды.[1] Генерал Кутузов басшылығындағы негізгі әскерлер Аустерлиц қаласында шешуші шайқас берді. Аустерлиц шайқасы нәтижесінде одақтас әскерлер күйрей жеңіліп, Аустрия соғыстан шығып, Үшінші анти-француздық коалиция ыдырады.
Төртінші анти-француздық коалиция
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Пруссияның сол кездегі королі Фридрих Вильгелм I Наполеонға және Францияға үлкен сенімсіздікпен қарады. Наполеон Пруссияға Ганноверді берген еді. Бірақ пруссактар көп ұзамай Наполеонның Ганноверді Ұлыбританияға бейбітшілік орнына қайтару туралы құпия ұсыныс жасағаны туралы хабар алды. Ганноверге байланысты даулардан кейін үшінші анти-француздық коалицияның қалған мүшелеріне Пруссия қосылып, төртінші коалиция құрылды. Йена-Ауерштэдт шайқасында Пруссия әскерлері жеңіліске ұшырап, олардың қалдықтары Макдебург, Померания Любекте кезек-кезегімен берілді.[2] Дегенмен, Пруссия королі I Фридрих Вильгелм орыс әскерлерінің көмегіне сүйеніп, өз корольдігін сақтап қалуға тырысты. 1807 жылдың басындағы Прейсисч-Эйлау шайқасында екі жақ та жеңіске жеткен жоқ. 4 айдан кейін Беннигсен басшылығындағы орыс әскерлері Фридланд маңындағы ұрыста жеңіліп, Ресей императоры I Александр Наполеонмен Тильзит келісімін жасап, Пруссия Польшаның басым бөлігінен, Солтүстік Германиядағы бірқатар жерлерден айрылып, соғыстан шығып, әскерін 50000-нан асырмауға міндеттенді.[3]
Пиреней соғысының басталуы
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Напалеон 1807 жылы Португалияны Континентальдық блокадаға қосу үшін Португалияға әскер жіберді және оны басып алды.
Одан кейін Наполеон әскерлері 1808 жылы Испанияны басып алып, Испания тағына Жозефті отырғызды. Алайда испан халқы француз жаулап алушыларына қарсы көтеріліске шығып, 6 жылдық Пиреней соғысы басталды (1808-1814). Соғысқа ағылшындар да араласып, генерал Джон Мур басқарған британдық экспедициялық корпусты жіберді. Ла-Корунья шайқасынан кейін ол қаза тапқанымен, оның орнына герцог Веллингтон тағайындалды.[4]
Бесінші анти-француздық коалиция
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Наполеон әскерлері Испанияда партизандар мен ағылшындардан қатты зардап шегіп жатқанда Наполеонның ежелгі жауы Аустрия 1809 жылы қайтадан оған қарсы соғыс ашты. Бесінші коалиция құрылды. Наполеон әскерлері Асперн шайқасында жеңілгенімен, аустриялықтар әлі де шегініп, ақырында Наполеон оларды Ваграм шайқасында жеңіп, Аустрия бітімге қол қойды.[5] Бұл уақытта Пиреней түбегіндегі соғыстар жалғасты. Кадис қоршауы сәтсіз аяқталды.
Ресейге қарсы жорық
[өңдеу | қайнарын өңдеу]1812 жылы Наполеон Ресейге қарсы соғыс ашуды жоспарлап, Пруссиямен және Аустриямен одақтық келісімшарт жасады. Француз-Орыс соғысы (1812-1814) басталды. Орыс әскерлері партизандық тактиканы қолдана отырып, француз әскерлерін үлкен шығынға ұшыратты. 1812 жылы 7 қыркүйекте Бородино селосында ақтық шайқас болды. Орыстар шегінуді жалғасырғанымен, көп ұзамай Мәскеу өртінен кейін Наполеон әскерлері шегінуге мәжбүр болды.[6] Ресейге қарсы соғыс Наполеон үшін катастрофаға айналды. Ресейге басып кірген 600000 әскерден небәрі 60-70 мың адам қалды.
Алтыншы анти-француздық коалиция
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Ресей жорығындағы жеңілістен кейін Пруссия және Аустрия Франциямен одақтық келісімшартты бұзып, Наполеонға қарсы соғыс жариялады. Көп ұзамай оларға Ұлыбритания, Швеция қосылды. 1813 Витория шайқасындағы жеңілістен кейін Наполеон әскерлері Испаниядан түпкілікті қуылды.[7] Енді алтыншы коалицияға Испания мен Португалия қосылды. Ал Наполеон басшылығындағы негізгі әскер 1813 жылы Лейцпиг шайқасында жеңіліске ұшырап, француз әскерлері Рейнге шегінеді.[8] 1814 жылғы Парижді басып алудан кейін Наполеон Эльба аралына жер аударылды.[9]
Жетінші анти-француздық коалиция
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Алайда, Наполеон билікке қайта келуге әрекеттенді. Ол Парижде билікті қолға алып, тақта 100 күн бойы тұрақтап отыра алды. Бұл жағдай тарихта "Наполеонның жүз күні " деген атпен қалды. Соңғы жетінші коалиция құрылды. 1815 жылы 18 маусымда Ватерлоу түбіндегі ұрыста герцог Веллингтон бастаған қарсыластарынан Франция әскері жеңілді. Наполеон Атлант мұхитындағы Әулие Елена аралына жер аударылды. Ендігі Вена конгресі Еуропадағы саяси күштерді қайта анықтауы керек еді.
Нәтижесі
[өңдеу | қайнарын өңдеу]Наполеондық соғыстар Францияның Еуропадағы уақытша доминациясына әкелді. Наполеонның өзі таққа революция арқылы келгендіктен, бұл бұрынғы абсолюттік тәртіптердің шайқалуын білдірді. Дегенмен, ақырында коалиция жеңіп, Вена конгресі өтті және "Қасиетті Одақ" құрылды. Наполеондық соғыстарда Францияның жеңілуі қолданыстағы жүйенің уақытша тұрақталуына әкелді. Бірақ бұл соғыстар Еуропа тарихында үлкен із қалдырды.
Дереккөздер
[өңдеу | қайнарын өңдеу]- ↑ https://books.google.kz/books?id=oSaEMuRf1_4C&q=%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BC+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&dq=%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BC+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&hl=kk&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwjT3O6K78yKAxUPLRAIHYRbEO8Q6AF6BAgHEAM
- ↑ https://books.google.kz/books?id=oSaEMuRf1_4C&q=%D0%99%D0%B5%D0%BD%D0%B0-%D0%90%D1%83%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%82%D1%8D%D0%B4%D1%82+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&dq=%D0%99%D0%B5%D0%BD%D0%B0-%D0%90%D1%83%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%82%D1%8D%D0%B4%D1%82+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&hl=kk&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwjWx8ij88yKAxUDAxAIHZc_JWcQ6AF6BAgFEAM
- ↑ https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://runivers.ru/newenc/474766/&ved=2ahUKEwja_ZjS8syKAxWGFBAIHQUaErkQFnoECCQQAQ&usg=AOvVaw050nr5MhMuH0h2oqL5P30O
- ↑ https://books.google.kz/books?id=2QLOAAAAMAAJ&q=%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B9+%D1%81%D0%BE%D2%93%D1%8B%D1%81%D1%8B&dq=%D0%BF%D0%B8%D1%80%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B9+%D1%81%D0%BE%D2%93%D1%8B%D1%81%D1%8B&hl=kk&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwi2z-q4g82KAxVuKBAIHUBPFD0Q6AF6BAgGEAM, Қазақ Совет Энциклопедиясы, 5- том
- ↑ https://books.google.kz/books?id=cvPNAAAAMAAJ&pg=PA98&dq=%D0%92%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&hl=kk&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwjXpumy8syKAxU_JhAIHSKzLMMQ6AF6BAgFEAM
- ↑ https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://textbook.tou.edu.kz/books/228/6.html&ved=2ahUKEwjfvNn378yKAxXZQFUIHY07MyoQFnoECCMQAQ&usg=AOvVaw28BnXznhpWnOOGMgpuD7zo
- ↑ https://books.google.kz/books?id=hQfOAAAAMAAJ&q=%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BF%D1%86%D0%B8%D0%B3+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&dq=%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BF%D1%86%D0%B8%D0%B3+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&hl=kk&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwj3wcCI8cyKAxUlGBAIHVpEO4kQ6AF6BAgEEAM
- ↑ https://books.google.kz/books?id=hQfOAAAAMAAJ&q=%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BF%D1%86%D0%B8%D0%B3+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&dq=%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BF%D1%86%D0%B8%D0%B3+%D1%88%D0%B0%D0%B9%D2%9B%D0%B0%D1%81%D1%8B&hl=kk&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwj3wcCI8cyKAxUlGBAIHVpEO4kQ6AF6BAgEEAM
- ↑ https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&opi=89978449&url=https://kk.wikipedia.org/wiki/%25D0%259D%25D0%25B0%25D0%25BF%25D0%25BE%25D0%25BB%25D0%25B5%25D0%25BE%25D0%25BD_%25D0%2591%25D0%25BE%25D0%25BD%25D0%25B0%25D0%25BF%25D0%25B0%25D1%2580%25D1%2582&ved=2ahUKEwid4O-08MyKAxWzKhAIHbK6IcwQFnoECBMQAQ&usg=AOvVaw2GNb45HbSgRovpRvrR5jcG