Настурция

Настурция
	; Tropaeolum majus
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі:	Өсімдіктер;
Бөлімі:	Гүлді өсімдіктер;
Табы:	Қос жарнақтылар;
Сабы:	Brassicales;
Тұқымдасы:	Tropaeolaceae;
Тегі:	Tropaeolum; L.
түрлері
	80 түрі белгілі

Насту́рция, немесе Капуци́н (лат. Tropaéolum) — Настурций тұқымдасының шөптесін өсімдіктері, оның ішінде Орталық және Оңтүстік Америкада туған 90-ға жуық түрі бар.

Синонимдері[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Cardamindum Adans.
Magallana Cav.
Trophaeastrum Sparre

Өсімдік туралы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Настурция – капуциналар тұқымдасына жатады. Отаны – Колумбия. Таралған аймақтары Оңтүстік және Орталық Америка. Отанында біржылдық, көпжылдық және жартылай бұталы өсімдік. Қазақстанда біржылдық бойы аласа және шырмалып өсетін түрлері қолданылады. Биіктігі 30-50 см-лік және қысқа 15 см-ліктері бар. Шырмалып өсетіндері 3 м-ге дейін барады. Гүлі жай күлтелі, жартылай гүлпарлы және гүлпарлы болып келеді. Диаметрі 7см. Гүлдерінің хош иісі араларды ғана емес, жеміс-жидектерді тозаңдандыратын басқа да пайдалы жәндіктерді өзіне тартады. Түсі сары, қызғылт сары, ашық қызыл, күлгін және барқытқа ұқсас түрлері бар.

Қолданылуы[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Гүлзарлардың жиектеріне, гүлді кілем жасауға, қаланы көгалдандыруда көп қолданады. Қысқа настурцияларды жұпар иісіне бола түбектерге егіп балкондарға, жерге егу мүмкіндігі жоқ жерлерде вазондарға егіп қойып жатады. Қазіргі кезде гүлпаздар шырмалып өсетін түрлерін көгалдандыруда көп қолданады. Сонымен қатар аспаздықта, халық медицинасында авитаминоз бен қан аздықты емдеуге тұқымын, жапырағы мен гүлін пайдаланады. Ескерте кететін жай, аспаздыққа, медицинаға қолданғанда, түрлі химиялық дәрілерді мүмкіндігінше қолданбағаныңыз дұрыс. Мамыр айының аяғынан алғашқы суыққа дейін мол гүлдейді. Көшеттерді еккенде, арақашықтығы 25-30 см, ал шырмауықтардың арасы 35-40 см болу керек.

Күтімі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Ашық күнде және жеңіл, құнарлы, ылғалды топырақта жақсы өседі. Топырағы қатып қалған жағдайда гүлдеуі нашарлайды. Жаз айында түбін бірнеше дүркін қопсытып тұрған дұрыс. Өсімдікке көңді гүл түйін салғанға дейін қосу керек, ал әрі қарай өте көп қолдануға болмайды, себебі көңде азот көп болғандықтан, жапырақтары мол болып өсуіне пайдалы, ал біз жапырағы емес, гүлі үшін өсіретіндіктен, гүлдейтін гүлдерге арналған тыңайтқыштармен қоректендіріп тұрған абзал. Ұзақ әрі мол гүлдеуі үшін, гүлшоғыры тұқымданып кетпей тұрып, гүл күлтелері қоңырқай тарта бастағанда, жұлып тұрған дұрыс. Тұқымын тамыз айынан бастап жинауға болады.

Көбейтілуі[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Біржылдық гүлдерді жыл сайын тұқымнан көбейтіп өсіріп отырады. Мамыр айында гүлдету үшін, ақпан айының соңы, наурыз айының басында жылыжайда немесе үйде 20-22ºС жылылықта тұқым арқылы көбейтеді. Тұқым 12-14 күнде өніп, өскін шығарады. Өскінде бір-екі жапырақ пайда болғанда, көшеттеп, әрқайсысын жеке отырғызады. Мамыр айының аяғында көшеттерді далаға егеді. Өскін өніп шыққан уақытынан бастап 50-60 күннен кейін гүлдей бастайды. Сонымен қатар қалемшелеп те көбейтуге болады. Бақшаға сәуірдің аяғы, мамырдың басында тұқымынан егетін болсаңыз, жаздың ортасында гүлдейді.