Ноғай Шымшырұлы

Ноғай Шымшырұлы (16.3. 1902, қазіргі Баян-Өлгий аймағы, Шегіртай ауылында – 18.2.1974, Өлгий қаласында) – Моңғолия қазақтарынан шыққан саяси, қоғам қайраткері. Өз бетімен мұсылманша, моңғолша хат танып, жастайынан жергілікті билік орындарында жұмыс істеген. 1939 – 40 ж. Қобда аймақтық партия к-тінің нұсқаушысы болды. МХРП-ның Х съезінде (1940) ОК-нің мүшелігіне сайланды. Қаби Бәжіұлымен бірге Кіші Құрылтайда (Парламент) ұлттық Қазақ аймағын құру туралы бастама көтерді. Бұл бастама көпшіліктің қолдауына ие болып, Кіші Құрылтай басқармасы “Қазақ, урианхайлардың жеке аймағын құру туралы” қаулы қабылдады. Осы қаулыдан кейін 1940 ж. тамызда Баян-Өлгий аймағы құрылып, аймақтың алғашқы әкімі Бәжіұлы, аймақтық партия к-тінің 1-хатшысы болып Шымшырұлы тағайындалды. 1943 – 46 ж. ол маршал Х.Чойбалсанның тікелей тапсырмасымен Қытайдағы гоминьдан өкіметіне қарсы Моңғолия қазақтарынан ұйымдастырылған партизан жасағын басқарып, Шыңжаң өлкесін азат етуге және Шығыс Түркістан үкіметін құруға белсене араласты. 1943 ж. Чойбалсан басқарған Моңғолияның әскери делегациясы құрамында Шығыс Түркістан ұлт-азаттық қозғалысының жетекшісі, халық батыры Оспан Ісләмұлымен болған ресми келіссөздерге қатысты. Осы жылы Моңғолиядан Шыңжаңға асқан 70 қазақ жанұясын қайтарып әкеледі. 1946 – 57 ж. Кіші Құрылтай басқарма мүшелігіне, Ұлы Халық Хуралы депутаттығына үш мәрте (1951, 1954, 1957) сайланып, МХРП-ның ОК-нің мүшесі болды. МХР Министерство кеңесінің нұсқаушысы қызметін қоса атқарды. Шымшырұлы мұндай дәрежеге көтерілген Моңғолиядағы алғашқы қазақ. 1957 – 62 ж. Баян-Өлгий аймақтық ауыл шаруашылықтың басқармасында ұйымдастырушы қызметін атқарды. 1962 ж. дербес зейнеткерлікке шығып, өмірінің соңына дейін Моңғолия “Ардаргерлер қоғамының” аймақтық бөлімшесінің төрағасы болды. 1967 ж. Қазақстан КП ОК-нің 1-хатшысы Д.А. Қонаевтың шақыруымен Алматыда болып, жазушы С.Мұқановпен кездескен. Шымшырұлы ақындығымен де белгілі. Оның “Алтын бесік”, “Бұлдыр заман”, “Еңбек – бақыт”, “Жастарға”, тағы басқа өлеңдері жарық көрген. 95 жылдық мерейтойына орай (1997) Өлгий қаласының бір көшесіне, туған ауылындағы орта мектепке есімі беріліп, Өлгий қаласындағы Шымшырұлы атындағы көшеге ескерткіш мүсіні орнатылды. Шымшырұлы Моңғолияның “Соғыстағы ерен ерлігі үшін” (2 мәрте), Еңбек Қызыл Ту, Алтын жұлдыз ордендерімен, көптеген медальдармен марапатталған.

Сілтемелер

Қинаятұлы З., Моңғолиядағы қазақтар, А., 2001.