Шұрат

Ливиядағы шұрат

Шұрат, оазис (лат. Oasіs – Ливия шөліндегі бірнеше елді мекеннің аты) – шөл немесе шөлейтті жерлерде өсімдіктерге толы, басқа өсімдік жамылғысынан оқшауланған; негізінен табиғи су айдынның қасында орналасады.

1. шөл және шөлейтті өңірлердегі ағаш аралас шөптесін өсімдік өскен көгалды алқап. Бұл жерлердің өз айналасына қарағанда салыстырмалы ылғалдылығы мол. Шұрат жер асты суы жақын жатқан немесе тасыған өзен сулары жайылған жерде байқалады. Сол сияқты қолдан жасалған бөгендер, канал арқылы суландырылған жерлерде де шұраттар болады. Алып жатқан ауданы бірнеше гектардан мыңдаған км₂-ге жетеді; халықтың шоғырланған (мысалы, Африкадағы Ніл өзенінің аңғары, Орталық Азиядағы Ферғана аңғары) және суармалы жерлердегі өнімді егін шұратының орталығы болып табылады. Африка мен Оңтүстік-Батыс Азия шөлдеріндегі шұраттарда құрма пальмасы, Орталық Азия шұратында мақта, жүзім, т.б. дақылдар өседі. Қазақстанда аридтік климаттық белдеулердегі өзен аңғарлары мен құмды алқаптарда кездеседі. Мысалы, Шу-Талас аңғарлары
2. Антарктиданың мұздан бос шеткі бөлігі (мысалы, Бангера шұраты).

Сипаттамасы

Шұраттар бір-бірінен аумағы мен сипаты бойынша қатты ерекшеленуі мүмкін, кішкентай тоғандардан, шектескен құрма пальмалардан қалаларға дейін. Егіншіліктің көптеген түрлерін біріктіретін шаруашылықтың дәстүрлі түрі-оазис шаруашылығы. Оның аумағы 1 гектардан үлкен ауқымға дейін. Оазистер жер асты өзендерінің немесе су қоймаларының арқасында пайда болады, олардағы су жеткілікті қысымға немесе адам ұйымдастырған көздердің көмегімен жер бетіне жете алады. Кейбір оазистер, мысалы, Туат (Орталық Алжир) аймағында орналасқан, кездейсоқ қысқа мерзімді нөсермен қоректенеді. Тау жыныстары мен тастан жасалған топырақтың өткізбейтін төменгі қабаты су қалталарында, жер асты ақауларында немесе вулкандық жыныстарда судың сақталуына ықпал етеді. Өсімдік жамылғысы қоныс аударған құстардың арқасында пайда болады себебі олар су алқаптарында тұқымдарды қалдырады.

Антарктикада оазис-бұл қар мен мұзсыз аймақ.(антарктикалық оазисті қараңыз) Оазистердің жанында тұрақты су көзінің болуына байланысты кейде шағын елді мекендер пайда болады, әдетте керуен жолдарында. Елді мекендердің ұқсас орналасуы Сахарада, Араб түбегінде, Чили, Перу, Мексикада орын алады. Мысалы, Чилидегі Пика, Перудағы Ика және Мексикадағы Паррас де ла Фуэнте қалалары.

Биологиялық Маңыздылығы

Олар қоныс аударатын құстар үшін су мен азық-түлік ресурстарының табиғи бөлігін құрайды, сонымен қатар құстар өсімдік тұқымдарының оазистер мен басқа аймақтар арасында таралуына ықпал етеді, осылайша оазистерге және олардан әр түрлі сорттар әкеледі.

Әлеуметтік - тарихи маңызы

Керуен жолында оазистердің болуы ежелгі дәуірден бастап Ежелгі Египеттің, Таяу Шығыстың және Инд өзенінің алқабында сауда бағыттарын қалыптастырудың шешуші факторы болып табылады. Сонымен, Таяу Шығыс Индия алқабынан құрғақ үстірттері, жоталар мен шөлдер арқылы Иран мен Ауғанстаннан бөлінген. Бұл жолда ауыл шаруашылығы тек тау бөктері мен аңғарларда мүмкін. Алайда, бұл неолит дәуіріндегі адамдардың қоныс аударуына кедергі болған жоқ. Каспий теңізінен оңтүстікке қарай бағыты Жібек жолының бір бөлігі болып табылады, оның кейбір учаскелері б.з. д. 3000 жыл бұрын пайдаланылған. Олар Бадахшанды (Солтүстік-Шығыс Ауғанстан және Тәжікстанның оңтүстік-шығысы) Батыс Азиямен, Египетпен және Үндістанмен байланыстырды. Сол сияқты, Бадахшаннан Месопотамиялық жазықтарға дейінгі учаске (Ұлы Хорасан жолы) б. з. д. 4000 жылы жұмыс істеген сияқты.

Кейбір оазистерді бақылау іс жүзінде сауда жолдарын бақылау болды және стратегиялық маңызға ие болды. Мысалы, 20 ғасырдың басына дейін батыс және Солтүстік Африканың басым бөлігі арасында мәдени және тауар алмасудың негізгі тәсілі болған Транссахариялық сауданы бақылау үшін авджила оазистеріне билік ету шешуші мәнге ие болды Гадамес және Куфра қазіргі Ливияда.

Өсімдік жамылғысы

Егер суару жеткілікті болса, өрік, құрма, інжір, зәйтүн өсіріледі. Өсімдіктер үшін ең маңызды, оазистердегі ең биік ағаш- құрма алақаны болып табылады -бұл барлық басқа ағаштарға көлеңке жасайтын негізгі жапырақты жабынды. Құрғақшылыққа төзімділікке байланысты құрма алақаны басқа ағаштарды күн радиациясының шамадан тыс мөлшерінен қорғайды. Көлеңкеде шабдалы ағаштарының биіктігі бойынша өсімдіктердің орташа деңгейін құрайтын өсу мүмкіндігі бар.

Сондай — ақ, оазистерде дәнді дақылдар мен көкөністер-тары, бидай, арпа өсіруге болады, бірақ бұл салыстырмалы түрде үлкен су ресурстары бар оазистерді қажет етеді.

Ортаққорда бұған қатысты медиа файлдар бар: Oases