Париж бітім шарттары
Париж бітім шарттары негізінен төрт шарттан тұрады. Олар: 1763 жылғы, 1814 жылғы, 1815 жылғы және 1856 жылғы Париж бітім шарттары.
1763 жылғы Париж бітім шарты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1763 жылғы Париж бітім шарты – бірінші жақтан Ұлыбритания мен Португалия, екінщі жақтан Франция мен Испания аралығындағы жасалған бітім шарт. 1756-1763 жылғы жеті жылдық соғыстың бейбіт шешімінің бірден бір дәлелі. Аталмыш шартқа 1763 жылы қарашаның 11 күні қол қойылған болатын. Бітім бойынша, америка континентіндегі Франция мемлекетінің отарлары – Канада мен Луизиана Ұлыбритания мен испанияның қол астына өтті. Үндістан үшін болған ағылшын-француз күресі Ұлыбританияның пайдасына шешілді. Ол мұхитта өз үстемдігін орнатты.
1814 жылғы Париж бітім шарты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1814 жылғы Париж бітім шарты – Наполеондық Францияға қарсы қарулы күресте одақтастар Ресей, Ұлыбритания, Аустрия және Пруссия мен Франция арасында жасалған бітім шарт. Оған 1814 жылғы 30 мамырда қол қойылған. Кейін ббітімге Швеция, Испания және Португалия қосылды. Одақтастар арасындағы түсініспеушілікке байланысты шарттың талаптары Франция үшін қолайлы болды. Францияның шекаралары 1792 жылы 1 қаңтардағы көлемінде сақталып қалды. Абсолюттік державалардың Еуропадағы феодалдық тәртіпті қайта қалпына келтіруді көздеген тарихи дамудың обьективтік өрісіне қарсы саясаттары іске аспады.
1815 жылғы Париж бітім шарты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1815 жылғы Париж бітім шарты – Франция мен Жетінші антифранцуз одағына қатысушы Ресей, Ұлыбритания, Аустрия және Пруссия арасындағы бітімге 1805 жылдың 20 қарашасында қол қойылды. Одақтастардың конференциясы Наполеонның 1815 жылғы шілдедегі Ватерлоо түбіндегі ұрыста жеңілгеннен кейін Парижде ашылды. Конференцияда Аустрия мен Пруссия өкілдері қолдаған Ұлыбританияның өктемдігін көздейтін бітімге Ресей өкілі қарсы болды. Осының нәтижесінде бітім Франция үшін біраз жеңілдеді. Ресейдің қолдауына арқа сүйеген француз дипломатиясы Франция төлейтін контрибуция мөлшерін азайтып, Францияны окупациялау мерзімін кешеуілдетті.
1856 жылғы Париж бітім шарты[өңдеу | қайнарын өңдеу]
1856 жылғы Париж бітім шарты – 1853-1856 жылғы Қырым соғысын аяқтаған бітім шарт. 18 наурызда Парижде Ресей,Франция,Ұлыбритания,Түркия,Пруссия,Сардиния мемлкеттерінің қол қойды. Париж бітім шарттары бойынша соғыста жеңілген Ресей Түркияға Карсты (одақтастар басып кірген Севастополь қаласын айырбас ретінде) қайтарды. Қара теңіз бейтарап деп жарияланып, Ресеймен түркияға мұнда әскери флот және соңыс арсеналдарын салуға тыйым салынды. Дунайда жүзу еркіндігі жарияланды. Оны халықаралық комиссиялар бақылайтын болды. Ресей Молдавияға Дунайдың сағасын, оңтүстік Бессарабияның бір бөлігін берді. Мемлекеттер Түркия істеріне қол сұқпауға міндеттенді, осман империясы шеңберінде Сербияға, Молдавияға, Волахияға автономия берілді. Париж бітім шарты еуропа мен таяу шығыста ресей позициясын әлсіретті, шығыс мәселесін одан әрі шиеленістіре түсті. 1870-1871 жылдары Ресей париж бітім шартының Қара теңізде соғыс флотын, соғыс арсеналдарын салуға тыйым салған үкімдерін мойындаудан бас тартты, жаңа жағдайда батыс мемлекеттері мұны мойындауға мәжбүр болды. 1877-1878 жылдардағы орыс-түрік соғысында Ресейдің жеңуі париж бітім шарты Берлин конгресінде 1873 жылғы қабылданған трактатпен ауыстырылды.
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Сборник договоров России с другими государствами. 1856-1917. М,. 1952.