Пифагоршылдық

Пифагоршылдық — дүниенің мәні сандық қатынастарда деген принципке сүйенген философиялық ілім. Ежелгі грек философы, математик әрі астроном Пифагордан бастау алған Пифагоршылдық ілімі әуелде ауызша (жасырын) тараған. Пифагоршылдық доктринасын жазбаша түрде алғаш баяндаған Филолай болды. Б.з.б. 5 ғасырда Пифагоршылдық бірте-бірте Сократ, Платон философиясымен ұштасты.

Рафаэль Санти,Пифагор

Пифагоршылдық идеялары б.з.б. 1 ғасырда неопифогоризмнің дамуына негіз болды. Пифагоршылдар ғарыш қарама-қайшылыққа толы дей отырып, олардың 10 жұбын атап көрсетеді. Олар: шектілік пен шексіздік, тақ пен жұп, жалқы және жалпы, оң және теріс, еркек пен әйел, тыныштық пен қозғалыс, түзу мен қисық, жарық пен түнек, жақсы мен жаман, квадрат пен көпқырлылық. Осылардың ішіндегі ең маңыздысы — шектілік пен шексіздік. Шекті денелер геометрия арқылы бізге мәлім болса, шексіздік — танымның мүмкіндік шеңберінен тыс, сондықтан оны тек ойша шамалауға болады. Пифагоршылдық өкілдері стихияның өзінен гөрі оның формасына ерекше мән беріп, арифметика-геометрия құрылымын акустика және астрономиямен байланыстыра қараған. Пифагоршылдыққа негіз болған сан жөніндегі ілім бойынша санды құдірет тұтып, әлемді сандар жүйесі деп, заттар мен адамды, рухани дүниені санға балап, өнердің өзін сандық қатынастар үйлесімділігі ретінде дәріптейді. Пифагоршылдықта әр санға өзіндік мән беретін (бірлік, бөлінбейтін тұтастық — абсолют, екілік — ұшы-қиыры жоқ шексіздік, үштік — осы шексіздіктің алғашқы формаға ие болуы, төрттік — осы үштік форманың денелік сипатқа ие болуының бастамасы, т.б.) ерекше арифметикалық жүйе қалыптасады. Ертеректегі пифагоршылдар өлшемі әр түрлі металл пластинкалармен немесе түрлі деңгейде су толтырылған ыдыстарды бақылау арқылы квартаға (4/3), квинтаға (3/2) және октаваға (2/1) сандық қатынастардың тән екенін анықтаған. Олардың түсінігінше, аспан әлеміндегі он сфераның әрқайсысы материалдық құрылымның қалпына, олардың құрамындағы денелердің геометрия формаларының өзгешелігіне қарай өзіне тән дыбыс таратады. Пифагоршылдық антик. мәнде аскеттілікті уағыздап, жан саулығы мен тән саулығын тіледі. Жан мен тән ұдайы музыкалық әсерді қажет етіп, үнемі терең ойға шомып, болмыстың ең жоғары шегінен асқақ ләззат алуы қажет деп дәріптеп, философия мистика мен музыканы, медицинаны бір тұрғыда қарады.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VII том