Популяция генетикасы
Популяция[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Популяция(латынша популяцио-тұрғын)терминін 1903 жылы В.Иогансен енгізді.Өсімдіктердің де,жануарлардың да зерзатына бірдей қолданылатын осы заманғы популяция терминін былай тұжырымдауға болады:қандай болса да саны көп үрім-бұтақ ішінде көбею жолымен ұрпақ қалдырған,бір немесе бірнеше биоценоздарды белгілі аумағында жалпы тетік қорды иеленген бір түр дарақтарының жиынтығы.Жалпы популяция дегеніміз-бұл түр және эволюцияның қарапайым өлшем бірлігі.Популяция құрамы бір текті болмайды.Популяция құрайтын дарақтардың біріненөбірінің жынысы,жасы,сыртқы ерекшеліктері және гендер құрамы бойынша айырмашылықтары болады.Бұл айырмашылықтар популяция құрылымы ұғымында ескеріледі.Экономикалық географияның оқыту жүйесінен жыныс және тұрғындардың жасына байланысты құрылымы,оның тығыздығы,өсімі және өсім жылдамдығы сияқты демографиялық ұғымдары сендерге бұрыннан белгілі.Табиғи популяциялар үшін де ұқсас ұғымдар көп.
Популяция саны[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Популяция саны-дарақтардың жалпы саны.Бұл көрсеткіш түрлі-түрлі түрлер үшін өте өзгермелі нұсқада болады.Мысалы,кейбір құмырсқалар және балықтар түрлерінің популяциясында дарақтардың саны жүз және миллионға жетуі мүмкін.Сирек кездесетін құстар түрінің жалпы популяциясы-ақ тырнанікі 20-30 дарақтан құралады,ал Кіші Қаратаудағы берқаралық терек популяциясында бар болғаны 10 ағаш.
Популяция тығыздығы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Популяция тығыздығы-аудан өлшем бірлігіндегі дарақтар саны.Ірі жыртқыштар популяциясының тығыздығы өте төмен.Мысалы,ілбісте-мың шаршы шақырымда бір тұқымтоп сақталды,жүз шақырымда бір ұя.Көптеген бунақденелілердің,астық тұқымдас шөптердің,ұсақ кемірушілердің және тіршілік үшін күрес дәрежесін,популяция ішіндегі жұқпаның таралуын және тағы басқасын бейнелеп көрсетеді.
Жыныстық құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жыныстық құрылымы-жыныстық жағынан жетілген аталықтардың және аналықтардың саны арасындағы арақатынас.Бұл көрсеткіш те тірі ағзалар типіне тәуелді.Ол еркін жұптасатын түрлерде едәуір бір қалыпты,ал партеногенетикалы популяцияларда-аналықтар жағына қарай ығысқан.Сондай-ақ негізінде аталықтарын-кежектерін дәстүрлі атып алу кезінде көктемде қайталанатын үйрек аулау жағымсыз көрінеді.
Жас құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Жас құрылымы-түрліше жастағы дарақтардың арақатынасы.Бұл маңыздырақ көрсеткіш,соның негізінде популяцияның одан әрі дамуы туралы пікір алысуға болады.Атап айтқанда,сондықтан кәсіптік жануарлар санына есеп жүргізген кезде төлдердің саны туралы дұрыс мағлұмат алуға сондай маңызды.Популяцияда жас дарақтар көбірек болғанда,егер табиғи өзгерістер болмаса,арта түседі.Егер популяцияда қартаң дарақтар басым болса, онда таяу уақытта тап сол түрдің саны кемиді.
Генетикалық құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Генетикалық құрылымы-популяцияның барлық дарақтар гендері аллельдерінің арақатынасы және жиынтығы.Популяцияның генетикалық құрылымында генетикалық салмақ-зиянды аллельдер ұғымы да қамтылады,оларға табиғи сұрыпталу кері әрекет етеді.Генетикалық құрылымды зерттеумен популяциялық генетика шұғылданады.
Өзгермелі нұсқа құрылымы[өңдеу | қайнарын өңдеу]
Өзгермелі нұсқа құрылымы - қандай болса да сыртқы ерекшеліктер бойынша популяция дарақтарының бөлінуі.Мысалы,бір аймақтарда белгілі рең бүкіл денесінде немесе жекелеген бөліктерінде болуы мүмкін.[1]
Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]
- ↑ Асанов Н.Г.,Соловьева А.Р.Биология:Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық.-Алматы:Атамұра,2010.-416 бет.