Психикалық денсаулық

Уикипедия — ашық энциклопедиясынан алынған мәлімет
Навигацияға өту Іздеуге өту

Психикалық денсаулық танымға, қабылдауға және мінез-құлыққа әсер ететін эмоционалдық, психологиялық және әлеуметтік салауаттылықты қамтиды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) анықтағандай, бұл «адам өз қабілеттерін жүзеге асыра алатын, өмірдің қалыпты күйзелістеріне төтеп бере алатын, өнімді және жемісті жұмыс істей алатын әл-ауқат жағдайы»[1]. Ол сондай-ақ адамның күйзеліспен, тұлғааралық қарым-қатынаспен және шешім қабылдаумен қалай күресетінін анықтайды[2].

Психикалық денсаулық субъективті әл-ауқат, автономия, құзыреттілік, ұрпақаралық тәуелділік және адамның интеллектуалды және эмоционалдық мүмкіндіктерін жүзеге асыруды қамтиды, бірақ олармен шектелмейді[3]. Позитивті психология тұрғысынан психикалық денсаулық адамның өмірден ләззат алу қабілетін және психологиялық тұрақтылыққа қол жеткізу үшін жұмыс және күш-жігер арасында теңгерімді құруды қамтуы мүмкін[4]. Мәдени айырмашылықтар, жеке философия, субъективті бағалаулар және бәсекелес кәсіби теориялар «психикалық денсаулық» анықтамасын одан әрі кеңейте түседі[5]. Психикалық денсаулық проблемаларымен байланысты кейбір ерте белгілер: тітіркендіргіш ұйқы, энергияның жетіспеушілігі, тәбеттің болмауы, өзіңізге немесе басқаларға зиян тигізу туралы ойлар, өзін-өзі оқшаулау[6].

Психикалық бұзылулар[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Психикалық денсаулық анықтамасы бойынша, адамның жеке, әлеуметтік және мәдени шекараларды сақтай отырып, өмірдің жақсы сапасына қол жеткізу жолында сезіну, ойлау және әрекет ету қабілеті[7][8]. Осы компоненттердің кез келгенінің бұзылуы психикалық денсаулықтың құрамдас бөлігі болып табылатын психикалық бұзылулар немесе психикалық аурулар үшін қауіп факторы болып табылады[9].

2019 жылы әлемде шамамен 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шекті, олардың ең жиі кездесетіні – алаңдаушылық пен депрессия. Соңғы жылдары психикалық ауытқулардан зардап шегетіндердің саны айтарлықтай өсті[10]. Психикалық бұзылулар адамның танымына, эмоционалдық жауаптарына және күйзеліске және/немесе психикалық жұмысының бұзылуына байланысты мінез-құлқына әсер ететін және өзгертетін денсаулық жағдайы ретінде анықталады[11][12]. ICD-11 (Аурулардың халықаралық классификациясы, 11-ші қайта қарау) – әртүрлі психикалық бұзылуларды диагностикалау, емдеу, тергеу және хабарлау үшін қолданылатын жаһандық стандарт[13][14].

Психикалық денсаулық диета, жаттығу, стресс, нашақорлық, әлеуметтік байланыстар және өзара әрекеттесу сияқты өмір салтының бірқатар факторларымен байланысты[15][16]. Психиатрлар, психологтар, лицензиясы бар кәсіби клиникалық кеңесшілер, әлеуметтік қызметкерлер, медбикелер және отбасылық дәрігерлер терапия, кеңес беру және дәрі-дәрмек сияқты емдеу арқылы психикалық ауруды басқаруға көмектесе алады[17].

Эпидемиология[өңдеу | қайнарын өңдеу]

Психикалық аурулар ісік, қант диабеті немесе жүрек ауруларына қарағанда жиі кездеседі. Қолда бар деректер бойынша әлемде 970 миллион адам психикалық бұзылулардан зардап шегетінін көрсетеді[18]. Депрессия дүние жүзінде 10 негізгі аурулардың ішінде үшінші орында тұр. Ол 2030 жылға қарай бүкіл әлем бойынша аурудың басты себебі болады деп болжануда[19]. Жыл сайын 700 000 астам адам өз-өзіне қол жұмсайды және шамамен 14 миллион адам оған әрекеттенеді[20].

ДДҰ деректері бойынша әлем халқының жартысынан жуығы психикалық аурудан зардап шегетінін көрсетеді, бұл олардың өзін-өзі бағалауына, қарым-қатынасына және күнделікті өмірде жұмыс істеу қабілетіне әсер етеді[21]. Адамның эмоционалдық денсаулығы оның физикалық денсаулығына әсер етуі мүмкін. Психикалық денсаулықтың нашарлауы адекватты дұрыс шешім қабылдау және заттарды дұрыс қолданудың бұзылуына әкелуі мүмкін[22].

Дереккөздер[өңдеу | қайнарын өңдеу]

  1. ↑ "Health and Well-Being". World Health Organization. Retrieved 2023-08-09.
  2. ↑ "About Mental Health". www.cdc.gov. 2021-11-23. Retrieved 2022-04-11.
  3. ↑ "The world health report 2001 – Mental Health: New Understanding, New Hope" (PDF). WHO. Retrieved 4 May 2014.
  4. ↑ Snyder CR, Lopez SJ, Pedrotti JT (2011). Positive psychology: the scientific and practical explorations of human strengths. SAGE. ISBN 978-1-4129-8195-8. OCLC 639574840.
  5. ↑ "Mental Health". medlineplus.gov. Retrieved 2019-11-20.
  6. ↑ "Mental Health". medlineplus.gov. Retrieved 2021-11-19.
  7. ↑ Public Health Agency of Canada (2020-10-28). "Public Health Agency of Canada". www.canada.ca. Retrieved 2021-10-02.
  8. ↑ Manwell LA, Barbic SP, Roberts K, Durisko Z, Lee C, Ware E, et al. (June 2015). "What is mental health? Evidence towards a new definition from a mixed methods multidisciplinary international survey". BMJ Open. 5 (6): e007079. doi:10.1136/bmjopen-2014-007079. PMC 4458606. PMID 26038353.
  9. ↑ Galderisi S, Heinz A, Kastrup M, Beezhold J, Sartorius N (June 2017). "A proposed new definition of mental health". Psychiatria Polska (in Polish). 51 (3): 407–411. doi:10.12740/pp/74145. PMID 28866712.
  10. ↑ Institute of Health Metrics and Evaluation. Global Health Data Exchange (GHDx), (https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/, accessed 14 May 2022.
  11. ↑ Manderscheid RW, Ryff CD, Freeman EJ, McKnight-Eily LR, Dhingra S, Strine TW (January 2010). "Evolving definitions of mental illness and wellness". Preventing Chronic Disease. 7 (1): A19. PMC 2811514. PMID 20040234.
  12. ↑ Goldman HH, Grob GN (2006-05-01). "Defining 'mental illness' in mental health policy". Health Affairs. 25 (3): 737–49. doi:10.1377/hlthaff.25.3.737. PMID 16684739.
  13. ↑ Evans SC, Roberts MC (2015), "International Classification of Diseases ( <SCP> ICD </SCP> ), Mental and Behavioural Disorders Section", The Encyclopedia of Clinical Psychology, John Wiley & Sons, Ltd, pp. 1–10, doi:10.1002/9781118625392.wbecp257, ISBN 978-1-118-62539-2
  14. ↑ "ICD-11". icd.who.int. Retrieved 2022-01-18.
  15. ↑ Regier DA, Kuhl EA, Kupfer DJ (June 2013). "The DSM-5: Classification and criteria changes". World Psychiatry. 12 (2): 92–8. doi:10.1002/wps.20050. PMC 3683251. PMID 23737408.
  16. ↑ Manger S (October 2019). "Lifestyle interventions for mental health". Australian Journal of General Practice. 48 (10): 670–673. doi:10.31128/ajgp-06-19-4964. PMID 31569326.
  17. ↑ "What Is the Difference Between Psychologists, Psychiatrists and Social Workers?". www.apa.org. Retrieved 2021-11-19.
  18. ↑ "Mental disorders". World Health Organization. June 8, 2022. Retrieved January 5, 2024.
  19. ↑ Bains N, Abdijadid S (2023), "Major Depressive Disorder", StatPearls, Treasure Island (FL): StatPearls Publishing, PMID 32644504, retrieved 2024-01-05
  20. ↑ "Suicide prevention". World Health Organization. Retrieved January 5, 2024.
  21. ↑ Storrie K, Ahern K, Tuckett A (February 2010). "A systematic review: Students with mental health problems--a growing problem". International Journal of Nursing Practice. 16 (1): 1–6. doi:10.1111/j.1440-172X.2009.01813.x. PMID 20158541.
  22. ↑ Richards K, Campenni C, Muse-Burke J (July 2010). "Self-care and Well-being in Mental Health Professionals: The Mediating Effects of Self-awareness and Mindfulnes". Journal of Mental Health Counseling. 32 (3): 247–264. doi:10.17744/mehc.32.3.0n31v88304423806.
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Психикалық_денсаулық&oldid=3308667» бетінен алынған